 |  |  | WIADOMOŚCI KWIETNIA 2024 |  |
|  | | REKLAMA REKLAMA REKLAMA REKLAMA REKLAMA REKLAMA REKLAMAREKLAMA REKLAMA REKLAMA REKLAMA REKLAMA REKLAMA REKLAMA | |
| Wielki jubileusz Profesora
ciąg dalszy
W pierwszych dniach października z licznego oddziału, którym dowodził, zostało jedynie czterech kadetów. Zostali oni złapani przez białoruskich partyzantów komunistycznych, którzy chcieli ich powiesić. Na wniosek jednego z partyzantów, Zbigniewa Czajkowskiego zawieziono do pobliskiej wsi, w której znajdowali się oficerowie sowieccy. Po rozmowie został przetransportowany do komisariatu wojennego w Kobryniu, gdzie po długim i męczącym przesłuchaniu został zwolniony. Po uwolnieniu z wielkim trudem, w połowie października dotarł do Lwowa, w którym przebywała jego mama, brat i siostra. Po przybyciu do Lwowa dowiedział się, że ojciec został wywieziony do Starobielska, gdzie znajdował się obóz jeńców wojennych (ojciec w tym czasie był dowódcą brygady Obrony Narodowej). Wówczas postanowił dostać się do Francji do polskich sił zbrojnych. W domu Państwa Czajkowskich znajdowała się organizacja, której przewodnik miał pomagać w przedostaniu się ochotników przez granicę rumuńską. Termin jego przerzutu przez granicę przypadał dopiero za 6 miesięcy. Przez ten cały okres w sowieckim Lwowie, Czajkowski uprawiał szermierkę w klubie „Dynamo” u znakomitego fechmistrza Władysława Łabędziewskiego. W ośrodku sportowym, znajdującym się przy ulicy Jabłonowskiej, dwa razy dziennie pod kierunkiem znanego fechmistrza ćwiczyli sami Polacy, w tym kilku kadetów. Zbigniew Czajkowski już po kilku tygodniach, jako zawodnik amator, który poznał tajniki trzech rodzajów broni, pomagał Władysławowi Łabędziewskiemu w prowadzeniu ćwiczeń.
W kwietniu 1940 roku, kiedy pojawiła się oczekiwana szansa dotarcia do granicy rumuńskiej, a następnie do Polskich Sił Zbrojnych we Francji (pod dowództwem generała Władysława Sikorskiego) Zbigniew Czajkowski wraz z kolegami postanowili z niej skorzystać. Ich podróż była wyjątkowo dramatyczna. Po całonocnej jeździe pociągiem do Śniadynia (stacjonowały tam oddziały NKWD), musieli wyskoczyć z jadącego pociągu, następnie pieszo w strugach deszczu, z przewodnikiem i pięcioma kolegami przez kilka godzin przedzierać się do granicy nad Czeremoszem. W odległości kilkudziesięciu metrów od granicy rumuńskiej zostali otoczeni i schwytani. Okazało się, że przewodnik był płatnym agentem NKWD. Wszyscy zostali aresztowani. Po tym wydarzeniu rozpoczęła się długotrwała niewola w sowieckich więzieniach.
Zanim Zbigniew Czajkowski znalazł się w Workucie, do czerwca 1941 roku przebywał kolejno w więzieniach NKWD w Kołomyi, Stanisławowie, Lwowie, Złoczowie oraz w łagrze w Starobielsku. Po napaści Niemców na ZSRR i podpisaniu paktu Sikorski – Majski, część polskich więźniów i jeńców wojennych zwolniono. Szczęście to spotkało równiez Zbigniewa Czajkowskiego. Zaczęła się wtedy jego wielka, pełna tragicznych wydarzeń wędrówka. Wiodła ona z Workuty do Uzbekistanu i Karakałpakstanu. Tam, przez kilka miesięcy, pracował w kołchozach oraz na plantacji ryżu i bawełny, oczekując na powołanie do Polskich Sił Zbrojnych.
Dzień po 21 rocznicy urodzin, szóstego lutego 1942 roku, został powołany do Stacji Zbornej Polskich Sił Zbrojnych w Kermine. Znajdowało się tam dowództwo Wojsk Polskich, stacja zborna Lotnictwa i Marynarki Wojennej. Na własną prośbę został skierowany do Marynarki Wojennej. Po krótkim szkoleniu w Kermine, wraz z kompanią Marynarki Wojennej
i eskadrą lotników dostał się poprzez Persję, Indie, Ocean Indyjski, Afrykę i Atlantyk do Plymouth w Wielkiej Brytanii. Tam znajdowała się baza polskiej Marynarki Wojennej. Został zaokrętowany na niszczycielu ORP Ślązak. Załoga ORP „Ślązak” wsławiła się nie tylko rekordową liczbą zestrzeleń samolotów niemieckich, wziętych do niewoli jeńców, ale również uratowanych rozbitków. Pomimo trudów wojennych nie zapomniał o szermierce, którą uprawiał podczas służby na ORP „Ślązak”, dowodzonym przez Romualda Tymińskiego, przed wojną - mistrza marynarki wojennej w szpadzie. Ćwiczenia szermiercze odbywał też w ośrodku sportowym „Royal Navy” w Plymouth, gdzie podczas postoju okrętu walczył na szable ze wspomnianym komandorem Romualdem Tymińskim, marynarzem Krzysztofem Miszewskim i szermierzami brytyjskimi.
Brał udział w bitwach morskich i lotniczych w kanale La Manche na Atlantyku i przez długi okres na Morzu Śródziemnym. Między innymi uczestniczył w operacji lądowania na Sycylii i we Włoszech. Na ORP Ślązak brał udział w bitwie pod Diepee. W czerwcu 1944 r., gdy wojska sprzymierzone lądowały w Normandii, Zbigniew Czajkowski wespół z załogą innego słynnego naszego niszczyciela - ORP „Błyskawica” - walczy pod Hawrem. Pod koniec 1944 urlopowany z marynarki wojennej, udaje się do Edynburga gdzie podejmuje studia medyczne.
Na wydziale lekarskim Edinburgh University studiuje medycynę, na którym wykładał tam ówczas wybitny fizjolog prof. Włodzimierz Missiuro z Wilna. W Edynburgu Zbigniew Czajkowski uprawiał szermierkę w ekskluzywnym klubie szermierczym „Scotish Fencing Club” oraz w klubie uczelnianym „Edinburgh University Club”. Był kapitanem sportowym klubu szermierczego, ćwiczył ze znanym fechmistrzem Paulem Crosniere. W tym czasie udało mu się ściągnąć do klubu, jako trenera, polskiego olimpijczyka Władysława Segdę. Równolegle założył sekcję szermierczą Zrzeszenia Studentów Polskich w Wielkiej Brytanii. Był wielokrotnym mistrzem Szkocji w szabli i florecie, osiągając świetne wyniki we wszystkich rodzajach broni, startując w dużych turniejach międzynarodowych w Szkocji i w Anglii. W Edynburgu, na Uniwersytecie, poznaje florecistkę Wendy Cochrane, którą naucza szermierki. Razem w sierpniu 1949 roku wracają do Polski.
W 1951 roku pobierają się. W tym samym roku, kontynuując studia lekarskie w Akademii Medycznej w Krakowie, Zgigniew Czajkowski uzyskuje absolutorium. Szermierkę ćwiczy w Budowlanych Kraków pod okiem znakomitych fechmistrzów - Stanisława Sołtana, Tadeusza Friedricha i Adama Papee. Już kilka tygodni po przybyciu do kraju zajmuje drugie miejsce w ogólnopolskich mistrzostwach Warszawy w szabli, a także pierwsze miejsce w turnieju o Puchar Karpacza. Nieco później, w roku 1950, zostaje mistrzem Polski we florecie. Dwa lata później świetnie walczy w meczu Polska – Węgry w Warszawie oraz w zawodach w ZSRR i Rumunii. Zostaje zgłoszony do Igrzysk Olimpijskich w Helsinkach w 1952 roku - we florecie i w szabli. Na kilka godzin przed odjazdem do Helsinek dowiaduje się, że nie otrzymał paszportu. Dostał go dopiero za rok, przed Mistrzostwami Świata w Brukseli, gdzie wraz z drużyną zdobywa brązowy medal w szabli. Z zespołem Budowlanych Kraków odnosi jeszcze wiele sukcesów w mistrzostwach Polski oraz licznych turniejach międzynarodowych.
W 1953 roku przenosi się do Piasta Gliwice, gdzie aktywnie pracuje do 1980 roku, wiążąc z tym klubem najbardziej znane osiągnięcia trenerskie. W zespole Piasta wychowuje całą plejadę wybitnych zawodników m. in. Egona Franke, Bogdana Gąsiora, Jacka Bierkowskiego, Elżbietę Cymerman. I chociaż do 45 roku życia głównym zajęciem Zbigniewa Czajkowskiego była praca trenerska, brał on także udział w wielu turniejach, osiągając cały szereg świetnych wyników we wszystkich rodzajach broni. W turnieju „Semana Preolimpica” (1967) w Meksyku, w którym udział wzięła światowa czołówka, dotarł aż do finału zawodów w szabli. Będąc trenerem kadry, wygrał „Puchar Jagielonii”, na którym walczyli najlepsi polscy szabliści, należący wówczas do światowej czołówki.
Jako fechmistrz współpracuje, nie licząc zawodników ze swojego klubu z największymi polskimi szermierzami, takimi jak Jerzy Pawłowski, Wojciech Zabłocki, czy mistrz świata we florecie, szabli i szpadzie Ryszard Parulski. Szczytowym osiągnięciem trenerskim staje się mistrzostwo olimpijskie florecisty Egona Franke zdobyte w Tokio (1964). Zbigniew Czajkowski był, co nie zdarza się często w światowej szermierce, trenerem narodowym w trzech rodzajach broni: florecie męskim i w szpadzie kobiet i mężczyzn. Pełnił też funkcję szefa wyszkolenia PZS, prowadząc zajęcia we wszystkich rodzajach broni. Uczestniczył w pięciu igrzyskach olimpijskich oraz wielu mistrzostwach świata i uniwersjadach, kierując reprezentacjami w szpadzie kobiet i mężczyzn.
W październiku 1980 r., dzięki inicjatywie ówczesnego rektora AWF w Katowicach doc. dr. Włodzimierza Reczka i prorektora doc. dr. Stanisława Sochy, podejmuje pracę w AWF w Katowicach. W październiku 1985 zostaje powołany na stanowisko profesora kontraktowego w AWF w Katowicach. Prowadzony przez niego Zakład Szermierki jest ośrodkiem naukowym liczącym się w kraju i zagranicą. Oprócz badań z zakresu psychologii oraz sterowania i regulacji czynnościami ruchowymi człowieka, głównym obszarem działalności profesora jest prowadzenie wykładów i kursów metodycznych dla zawodników i trenerów z Polski oraz z zagranicy. Na staże do AWF Katowice przyjeżdżają trenerzy z wielu krajów m in. z USA, Australii, Japonii, Wielkiej Brytanii a nawet z Palestyny. Równolegle organizuje i rozwija sekcję szermierczą w Akademickim Związku Sportowym, w której swój talent doskonalą przyszli reprezentanci Polski w szpadzie, florecie i szabli na czele z mistrzynią Europy i brązową medalistką mistrzostw świata Magdaleną Jeziorowską. Konsekwentnie powiększa swój dorobek pisarski o artykuły, książki i monografie. W niniejszym opracowaniu wymienię tylko część najważniejszych dokonań.
Jako pierwszy w piśmiennictwie szermierczym wprowadza ćwiczenia poświęcone specjalistycznemu kształtowaniu procesów psychicznych (właściwości uwagi, postrzegania, myślenia operacyjnego i myślenia taktycznego). W latach osiemdziesiątych współpracuje z Zakładem Psychologii Instytutu Kultury Fizycznej we Lwowie. Szczegółowe analizy poświęca istocie, nauczaniu i stosowaniu nawyków czuciowo-ruchowych w walce.
Od początku lat osiemdziesiątych prace seminarzystów prof. Zbigniewa Czajkowskiego w Zakładzie Szermierki w AWF w Katowicach dotyczyły szerokiej problematyki m.in. teorii i metodyki treningu, historii szermierki, pedagogiki, psychologii, fizjologii, rehabilitacji. Wartość prac magisterskich dostrzeżono i uhonorowano nagrodami w konkursie organizowanym przez GKKFiS i Redakcję „Tempa”.
Z zagadnień, którymi zajmował się Profesor po 1985 r., wymienić należy: wpływ zdolności psychoruchowych na trening i walkę szermierczą, wpływ wybranych wymiarów osobowości na wyniki sportowe szermierzy, znaczenie motywacji wewnętrznej i zewnętrznej w działalności sportowej, skuteczność treningu i wyniki sportowe, opracowanie nowych metod nauczania czynności ruchowych, wpływ różnych rodzajów ćwiczeń szermierczych na układ krążenia dzieci, wykorzystywanie aparatu krzyżowego i pomiarów reakcji w procesie szkolenia, prace nad wyróżnianiem i charakterystyką typów psychologiczno-taktycznych zawodników, indywidualizacja treningu, dzieje szermierki i rozwój metodyki nauczania, rola i znaczenie sprawności ukierunkowanej w działalności sportowej szermierzy.
Do dziś Zbigniew Czajkowski stale współpracuje z czasopismami teoretyczno-metodycznymi, np. „Sport Wyczynowy” (od 1964 r.), „Fencing Master”, „News Bullerin-British Academy of Fencing”, „Bulletin-Academie der Fecht kunst Österreich” oraz brytyjskim The Sword i American Fencing Magazine. W ciągu 75 lat działalności w szermierce napisał ponad 30 książek, kilkaset artykułów i opracowań szkoleniowych. Najważniejsze publikacje: „Nowa szermierka” (1951, 1954), „Szermierka na florety” (1954), „Teoria i metodyka współczesnej szermierki” (1968), „Szermierka na szpady” (1977), „Taktyka szermierki” (1982), „Nauczanie nawyków i odpowiedzi ruchowych w treningu sportowym” (1982), „Motywacja w działalności sportowej” (1982), „Taktyka i psychologia w szermierce” 1984), „Szermierka – floret” (1987), „Trening szermierza” (1988), „Motywacja w sporcie” (1989), „Nauczanie techniki sportowej” (1991), „Poradnik trenera” (1994), „Nawyki czuciowo-ruchowe w działalności sportowej” 1995), „Pierwszy etap szkolenia” (1995), „Psychologia sprzymierzeńcem trenera” (1997), „Teoria, praktyka i metodyka szermierki: wybrane zagadnienia - Theory, practice and methodology of fencing: chosen aspects” (2001), Understanding Fencing. Unity of Theory and Practice (2005), Taktyka i psychologia w szermierce (2007). Profesor publikował też w „Wychowaniu Fizycznym i Sporcie” (czasopismo Komisji PAN o Kulturze Fizycznej), w „Roczniku Naukowym AWF Katowice”, „Zeszytach Metodyczno-Naukowych AWF w Katowicach”, „Studiach i Monografiach AWF we Wrocławiu”, „Zeszytach Naukowych AWF w Gdańsku”, „Rocznikach Naukowych AWF w Poznaniu”. W krakowskim piśmie Antropomotoryka oraz Roczniku Naukowym Ruch dla Kultury IDO a także w licznych zagranicznych czasopismach metodycznych, np. „The Swordmaster” (oficjalnym piśmie trenerów szermierki w USA). Prace te napisane są wyśmienicie nie tylko pod względem merytorycznym, ale i językowym - niesłychanie lekkie pióro sprawia, że książki trafiają do bardzo szerokiego grona czytelników, nie tylko przygotowanych pod względem akademickim. Praktycznie wszystkie pozycje książkowe uzyskały wielotysięczne nakłady i liczne wznowienia. Zbigniew Czajkowski jest również autorem znakomitego filmu szkoleniowego poświęconego szermierce na szpady kobiet. W związku ze zbliżającym się jubileuszem 90 rocznicy urodzin wychowanka Profesora, była florecistka Anna Szczerbińska, obecnie aktorka i producent filmowy przygotowuje film poświęcony Jego życiu i działalności.
Warto podkreślić, że w 1988 roku prof. Zbigniew Czajkowski, jako jeden z nielicznych w Europie został doceniony przez słynne amerykańskie wydawnictwo Human Kinetics, które dostrzegając prace Profesora w obszarze nauczania ruchów i techniki sportowej, przesłało mu jeden z pierwszych egzemplarzy epokowego dzieła „Motor Control and Learning” autorstwa Richarda Schmidta. Nie ulega wątpliwości, iż spójna koncepcja nawyków ruchowych, podziału odpowiedzi czuciowo-ruchowych z wyraźnym podkreśleniem okresu przygotowawczego oraz utajonego jest oryginalnym wkładem prof. Zbigniewa Czajkowskiego w rozwój badań i myśli teoretycznej w dziedzinie nauczania ruchów. Jest swoistym paradoksem historii, że koncepcja ta znalazła znaczny rozgłos poza Polską, dopiero ostatnio część rodzimych badaczy przywołuje myśl naukową Profesora, której założenia sformułowane zostały już 30 lat temu.
Profesor otrzymał około 40 odznaczeń i wyróżnień, z których najważniejsze to: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1964), Krzyż Oficerski OOP (1982), Krzyż Komandorski OOP (1997) oraz medale Mistrza Sportu, Zasłużonego Mistrza Sportu, Zasłużonego Trenera, medal im. Eugeniusza Piaseckiego. Z zagranicznych: złoty medal Włoskiej Akademii Szermierki, Złoty Medal Irlandzkiego Związku Szermierczego (Irish Fencing Federation) – 1985 r, Honorowego Członka Zrzeszenia Trenerów Stanów Zjednoczonych (United States Fencing Coaches Association) – 2006 r, Honorowyego Członka Centrum Szermierki w Pradze. Za udział w wojnie w Polskiej Marynarce Wojennej, ORP „Ślązak” i ORP „Błyskawica” został odznaczony medalem morskim ze srebrnym okuciem, 4 medalami brytyjskimi i medalem „Pro Patria”.
Z innych jego zasług należy wymienić piastowanie honorowego tytułu profesora Brytyjskiej Akademii Fechtunku w Londynie nadany w 1970 roku. Jako orędownik wprowadzenia do programu Igrzysk Olimpijskich i Mistrzostw Świata szpady kobiet otrzymał gratulacje od prezydenta FIE. Ostatnio dostąpił zaszczytu mianowania Jego imieniem sali szermierczej na AWF-ie Katowice. Ponadto z okazji ukończenia 89 lat Jego wychowankowie i obecni prezesi Polskiego Związku Szermierczego Jacek Bierkowski i Michał Morys uhonorowali go w trakcie Międzynarodowego Turnieju w Szpadzie „Klinga Hutnika” okolicznościową plakietką PZS. W czerwcu 2004 prof. Zbigniew Czajkowski otrzymał tytuł Doktora Honoris Causa Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach, którym wyrażono uznanie dla jego dorobku naukowego, znaczących w skali światowej dokonań w dziedzinie szermierki, a także wybitnych osiągnięć w pracy trenerskiej oraz jako autorytetu moralnego. W minionych 6 latach nie zwolnił tempa pisząc, recenzując, ucząc, oddalając tym samym refleksje nobliwego profesora na następną, dziesiątą dekadę życia.
W toku obrad „Pierwszego Światowego Kongres Naukowego w Szermierce” przeprowadzonego w lutym 2008 w Barcelonie można było wyraźnie stwierdzić, że Profesor Zbigniew Czajkowski jest niekwestionowanym liderem w międzynarodowym środowisku szermierczym. Większość publikacji i wystąpień zawierało odniesienia do jego artykułów, książek i badań. W rankingu najbardziej znanych i prestiżowych książek z obszaru szermierki niezmiennie od kilku lat pierwsze miejsce zajmuje „Understanding Fencing” jego autorstwa, wydana przez amerykańskie wydawnictwo „SwordPlay Books”. W plebiscycie członków International Fencing Academy uznana została za najlepszą książkę o szermierce na świecie.
W 2009 roku w podniosłej uroczystości na AWF w Warszawie został nominowany do bardzo elitarnego grona najbardziej zasłużonych Polaków Gloria Optimis, ludzi sportu o wyjątkowych przymiotach ducha, charakteru i niezłomnego patriotyzmu. Obok niego w kręgu Gloria Optimis, ludzi uhonorowanych pamiątkowymi gwiazdami wmurowanymi na dziedzińcu Akademii Józefa Piłsudskiego w Warszawie znaleźli się pośmiertnie major Dobrzański Hubal, olimpijka prof. Halina Szwarc, żyjący mistrzowie olimpijscy: Egon Franke, Józef Zapędzki, Józef Schmidt oraz legendarny dziennikarz sportowy Bogdan Tomaszewski i wybitny aktor Daniel Olbrychski.
Zbigniew Czajkowski jest wyznawcą zasady sformułowanej i często cytowanej w licznych pracach za Rabbi Jehudą „Wiele uczyłem się od swoich nauczycieli, daleko więcej od kolegów, najwięcej zaś od uczniów”. Dewizę tę wciela konsekwentnie w życiu, co znalazło wyraz w podziękowaniach i dedykacjach zamieszczonych w książkach i artykułach, wyrażających wyjątkową wdzięczność takim nauczycielom fechtmistrzom jak Jan Pieczyński z Poznania czy Władysław Łabędziewski ze Lwowa. Nie szczędzi słów uznania dla swoich wychowanków, którzy inspirowali go w procesie szkolenia jak: Egon Franke, Elżbieta Cymerman-Franke, Bogdan Gonsior, Jacek Bierkowski, Magda Jeziorowska i wielu innych. Idąc tym tokiem rozumowania podkreśla, że powinnością każdego trenera jest nie tylko wychowanie mistrzów, ale także swoich następców, którzy tak jak w jego przypadku, rozsiani po całym świecie kontynuują myśl i koncepcje swojego nauczyciela i fechmistrza.
Cała działalność życiowa Profesora wsparta jest o jeszcze jedną maksymę „łączenia teorii z praktyką” którą świetnie oddaje jego ulubione motto autorstwa Leonardo da Vinci „Ten, kto zajmuje się praktyką bez teorii, jest jak żeglarz, który zdąża do lądu bez steru i kompasu, i nigdy nie jest pewien dokąd płynie”. Jako surowy krytyk do dziś z sarkazmem odnosi się do wszelkich niedorzeczności jakie na co dzień spotykamy w różnych pseudo-naukowych publikacjach lub możemy zaobserwować w praktyce nauczania akademickiego i w procesie szkolenia zawodników w różnych dyscyplinach sportowych. Jego niestrudzona walka z językowym niechlujstwem urosła już do wymiarów symbolu.
Opole, 17 kwietnia, 2010 Zbigniew Borysiuk*
-----------------------
* Autor powyższego artykułu, między innymi dzięki wsparciu Profesora oraz recenzji całego dorobku naukowego i pracy habilitacyjnej uzyskał w październiku 2009 na Uniwersytecie Palacky’go w Ołomuńcu tytuł doktora habilitowanego a w lutym 2010 profesora nadzwyczajnego na Politechnice Opolskiej. We działaniach publikacyjnych i naukowych Zbigniewa Borysiuka prof. Zbigniew Czajkowski był dobrym duchem, cierpliwie motywując do pracy badawczej. Nie byłoby to możliwe bez nadzwyczajnych przymiotów ducha Profesora, bez Jego bezinteresownej życzliwości i otwartości, której można doświadczać w wypełnionym książkami i pamiątkami szermierczymi mieszkaniu-muzeum przy ulicy Juliana Fałata w Bytomiu.
|
|
|
|
