Zbigniew Czajkowski

 

CZYNNIKI MOTYWUJĄCE W SPORCIE /1/

 

„Nauczanie polega na stosowaniu zastawień wzmocnień, dzięki, którym uczniowie uczą się. W swoim naturalnym środowisku oni uczą się bez nauczania, ale nauczyciel stosuje swoiste oddziaływania, które ułatwiają uczenie się, przyspieszają kształtowanie odpowiednich postaw i zachowania. Inaczej – bez pomocy nauczyciela – uczenie się byłoby bardzo powolne, a pewne postawy w ogóle by się nie pojawiły.

B. F. Skinner

 

           

   W artykule przedstawiono najbardziej podstawowe wiadomości o motywacji i jej znaczeniu w działalności sportowej (rodzaj, treść, kierunek, natężenie motywacji, motywacja wewnątrzpochodna i zewnątrzpochodna), podkreślając ogromne znaczenie motywacji w naszej działalności i kształtowaniu naszych postaw oraz podkreślając wielkie zróżnicowanie poszczególnych motywów działania w sporcie, inne u dzieci i inne u dorosłych, inne w sporcie rekreacyjnym, inne w wyczynowym i jeszcze inne w sporcie ściśle zawodowym. Podkreśla się ogromną różnorodność środków motywacyjnych (zachęcających, wzmacniających), które można stosować w procesie zaprawy sportowej i ogromną rolę wiedzy, postawy, oddziaływań wychowawczych i stylu kierowania trenera. Wymienia się i krótko opisuje najprzeróżniejsze czynniki motywacyjne.

    Słowa – klucze: motywacja w sporcie, motywy wewnętrzne  i pochodzące z zewnątrz, motywacja osiągnięć, czynniki motywujące.

 

 

 

 

WPROWADZENIE

           

   Jest rzeczą znaną i oczywistą, że motywacja odgrywa ogromną rolę w życiu człowieka – w jego pracy zawodowej, działalności społecznej, w życiu prywatnym, w działalności naukowej, artystycznej oraz sportowej. Od motywacji, jej treści, kierunku, natężenia zależy skuteczność naszego działania, uczenia się, pracy wytwórczej i działalności sportowej.

   Z motywacją związane jest ściśle pobudzenie, którego oddziaływanie na skuteczność działania człowieka jest tak podobne do oddziaływania różnych motywów, że wielu uczonych utożsamia te procesy, a prawa Yerkesa-Dodsona /1/ dotyczące wpływu poziomu pobudzenia na sprawność działania człowieka, w ogromnej większości przypadków działają tak samo w odniesieniu do różnych poziomów motywacji. Oba te zjawiska – pobudzenia i motywacji – nie są jednakże tożsame. Motywacja jest ukierunkowana na zaspokajanie określonych potrzeb, a pobudzenie nie. Podobny poziom pobudzenia występować może przy działaniu różnych motywów, ale nawet bardzo wysoki poziom motywacji nie zawsze musi wywołać tak samo wysoki poziom pobudzenia (chociaż tak zwykle się zdarza). Na przykład chirurg przeprowadzający zabieg operacyjny może wykazywać niezmiernie wysoki poziom motywacji (szczęśliwe przeprowadzenie zabiegu) i stosunkowo niski poziom pobudzenia (zbyt wysoki poziom pobudzenia niechybnie spowodowałby błędy wykonania czynności chirurgicznych). Dotyczy to również wybitnych sportowców: wielko, ogromna chęć zwycięstwa nie powinna prowadzić do stanu nadmiernego pobudzenia, ponieważ zbyt wysokie pobudzenie obniża sprawność działania (gorsze postrzeganie, opóźnienie reakcji, nie dostrzeganie istotnych bodźców, złe wykonanie czynności).

   O motywacji w sporcie pisałem sporo /2/, ponieważ ten temat bardzo mnie interesował, a ponadto zauważyłem, że trenerzy, którzy nie rozumieją i nie doceniają istoty motywacji i pobudzenia, popełniają rażące błędy szkoleniowe i wychowawcze.

   Aby zapewnić odpowiednią treść, kierunek i poziom motywacji trener powinien dobrze znać te zagadnienia, stosować właściwy styl kierowania oraz odpowiednie sposoby motywowania zawodników. Tych sposobów motywowania – jest bardzo dużo, a niektóre        z nich są mało znane i nie doceniane. Właśnie dlatego niniejsze opracowanie poświęcone jest różnym czynnikom motywującym i ich krótkiemu opisowi.

   Nim jednakże przejdziemy do omówienia poszczególnych, wybranych czynników zachęcających – sądzę – że pożyteczne będzie nie tylko „przypomnienie” podstawowych wiadomości o motywacji – ile również podkreślenie ich znaczenia.

   Znane są liczne definicje motywacji, ale sądzę, że dość prosto można motywację określić jako zespół motywów, czyli tych rozmaitych czynników, które pobudzają i wpływają na naszą działalność i ją ukierunkowują na zaspakajanie naszych różnych potrzeb oraz wpływają na nasze postawy i zachowania.

   Stosując różne kryteria podziału, motywy można podzielić na: 1/ wewnątrzpochodne i zewnątrzpochodne, 2/ dodatnie i ujemne, 3/ wrodzone (głównie fizjologiczne) i nabyte (głównie społeczno-psychologiczne), 4/ uświadamiane i nie uświadamiane, wyróżniamy również natężenie (siłę, poziom) motywacji.

   Poziom motywacji jest bardzo ważny , ponieważ najlepiej, najsprawniej i najskuteczniej działamy (pracujemy, uczymy się, walczymy etc.) przy optymalnym jej poziomie – zgodnie z pierwszym prawem Yerkesa-Dodsona. Ludzie różnią się bardzo poziomem treścią i kierunkiem motywacji, przy czym różny poziom motywacji i pobudzenia jest potrzebny do wykonywania różnych zadań. Zgodnie z drugim prawem Yerkesa-Dodsona, czynności łatwe, bardzo dobrze opanowane można wykonywać sprawnie i skutecznie nawet przy wysokim poziomie motywacji i pobudzenia. Do uczenia się i stosowania czynnosci słabo jeszcze opanowanych, trudnych, złożonych, wymagających różnicowania bodźców, wielkiej spostrzegawczości, uwagi oraz błyskawicznej decyzji, bardziej pożądany jest raczej niższy (optymalny) poziom motywacji i pobudzenia.

   O motywacji wewnętrznej mówimy wtedy, kiedy coś robimy (uczymy się, czytamy, jeździmy na rowerze, pływamy, robimy zdjęcia, chodzimy do teatru etc. etc.), bo to nam sprawia przyjemność, bo lubimy, to co robimy. Motywacja zewnętrzna oznacza działanie wykonywane dla osiągnięcia jakiejś – rozumianej szeroko – nagrody (pieniądze, uznanie, środki do życia, stanowisko etc.). Niezmiernie istotne jest wyróżnianie w motywacji zewnątrzpochodnej jej funkcji informującej (stypendia, nagrody, pieniądze etc. są wyrazem uznania dla naszych wysiłków i działania, pracy i osiągnięć) oraz funkcji kontrolnej (robimy coś, bo musimy, bo nam karzą, bo jesteśmy zmuszani). Według mnie najlepszym zestawieniem motywacji jest motywacja wewnętrzna oraz funkcja informująca motywacji zewnętrznej. Jednostronne stosowanie motywacji zewnętrznej, zwłaszcza jej funkcji kontrolnej w sporcie jest niewychowawcze i mało skuteczne. Najlepiej i najchętniej robimy to, co nam sprawia przyjemność, co chcemy robić. O tym – niestety – wielu trenerów, a zwłaszcza biurokratów sportowych – zapomina.

   Wyróżniamy też motywację osiągnięć. Jest to zespół różnych motywów, występujących stale w sytuacjach współzawodnictwa, walki, oceny z zewnątrz, który tworzy poniekąd stały wymiar osobowości danego człowieka.

   Na motywację osiągnięć – według – Atkinsona i Mc Clellanda /3/ - składają się: potrzeba osiągnięć, motyw pobudzenia, motyw unikania porażki, prawdopodobieństwo powodzenia, zachęcająca wartość powodzenia, motywacja zewnętrzna, motyw unikania powodzenia.

   Badając stosunek do pracy J. T. Spence i R. T. Helmreich /4/ wyróżnili następujące nastawienie, które „pasują” do sportu jak ulał: 1/ nastawienie na pracę, wielki, „morderczy” wysiłek, 2/ na mistrzostwo, samodoskonalenie, zadania, 3/ na współzawodnictwo, walkę, konfrontację, 4/ na niezależność i samodzielność.

   Wielu trenerów upatruje źródła powodzenia w nastawieniu na ostre współzawodnictwo oraz ogromny wysiłek. Z mego wieloletniego doświadczenia zdaje się wynikać, że w sporcie najbardziej skuteczne - i społecznie korzystne – jest takie połączenie motywów współzawodnictwa: optymalne nastawienie na współzawodnictwo (ale nie „zwycięstwo za każdą cenę”), nastawienie na zadania i samourzeczywistnianie się oraz silne poczucie samodzielności i niezależności.

   Poszczególne style kierowania zespołem sportowym różnią się od siebie pod wieloma względami, a bardzo istotne różnice występują właśnie w motywacji trenera oraz w kierunku i sposobach motywowania zawodnika przez trenera. Otóż, trener władczy (dyktatorski) polega prawie wyłącznie na funkcji kontrolnej motywacji zewnątrzpochodnej, a z poszczególnych motywów motywacji powodzenia „uwielbia” motyw ostrej walki, współzawodnictwa, zwycięstwa oraz motyw wielkiego, „morderczego” wysiłku, z bezwzględnym podporządkowaniem zawodnika trenerowi (zupełny brak niezależności i samodzielności zawodnika). Trener stosujący współpracujący i przyjazny styl kierowania stara się polegać na motywacji wewnątrzpochodnej oraz funkcji informacyjnej motywacji zewnątrzpochodnej, a w zakresie motywacji osiągnięć stara się rozwijać u zawodnika odpowiedni poziom motywu powodzenia i nastawienie na zadania oraz samodzielność i niezależność zawodnika.

   W ostatnich latach, pod wpływem biurokratyzacji i merkantylizacji sportu oraz wielkiego znaczenia środków powszechnego przekazu (szczególnie telewizji), pod wpływem wzrastającego współzawodnictwa i wielkich zawodów międzynarodowych, w sporcie wyczynowym rośnie – niestety – niepomiernie rola pieniędzy i funkcji kontrolnej motywacji zewnętrznej. Właśnie przed chwilą oglądałem w telewizji program przedstawiający mistrzostwa wojewódzkie w siatkówce plażowej. Dziennikarz mocno podkreślał, że to „fajna i zdrowa zabawa” o rozrywkowym i amatorskim charakterze, ale po tych zapewnieniach najwięcej mówił o ...pieniądzach, nagrodach, wyliczając m.in. ile zawodnik może zarobić biorąc udział w 14 takich zawodach. Kiedy w telewizji informują np., że w |Maratonie Nowojorskim drugie miejsce zajęła Polka, to natychmiast, dokładnie podają ile pieniędzy otrzymała w nagrodę. Ciekawe, że Bogusław Kaczyński, kiedy zachwyca się i opisuje piękno śpiewu Pavarottiego nie mówi nic o jego zarobkach.

   Dla mnie jest sprawą oczywistą, że mimo wzrostu znaczenia współzawodnictwa, liczby i rangi zawodów międzynarodowych, należy dbać o większą wszechstronność motywacji i pamiętać również o wartościach społecznych i humanistycznych sportu. /5/.

   W tym zakresie ogromna jest rola trenera, który może – i powinien – odpowiednio wszechstronnie, skutecznie motywować i wychowywać zawodników dbając o rozwój ich osobowości i pełnienie różnych ról społecznych, a nie tylko roli „pseudo-zawodowca”, według określenia prof. T. Ulatowskiego. Różnorodność czynników wpływających dodatnio i skutecznie na zawodnika, na jego trening, wyniki w zawodach oraz osobowość jest spora i właśnie postaram się opisać niektóre, wybrane czynniki motywujące.

 

 

MOŻLIWOŚCI ZASPOKAJANIA WIELU POTRZEB POPRZEZ UPRAWIANIE SPORTU.

 

„W dziedzinie motywacji zachowanie się jest określone raczej przez kilka lub przez wszystkie podstawowe potrzeby jednocześnie, a nie wyłącznie przez jedną z nich. Ta ostatnia sytuacja byłaby bardziej wyjątkowa niż ta pierwsza.

Abraham H. Maslow.

           

 

   Nim przypomnimy najbardziej podstawowe wiadomości o motywacji wewnętrznej i zewnętrznej, nim opiszemy zadania trenera w zakresie motywowania zawodników oraz nim omówimy różne czynniki zachęcające i motywujące do uprawiania sportu, trzeba przypomnieć sprawę najbardziej podstawową i oczywistą (a często najtrudniej jest dostrzec rzeczy oczywiste), że sam sport, ćwiczenia, działalność ruchowa posiada wielkie wartości zachęcające, motywacyjne. Wartości motywacyjne sportu polegają przede wszystkim na tym, że może on zaspokajać i zaspokaja liczne i przeróżne potrzeby człowieka – potrzeby wrodzone i nabyte, potrzeby zabawy i rozrywki, czynnego odpoczynku, utrzymania stanu sprawności, potrzeby niezależności, współzawodnictwa i walki, panowania, przynależności, uznania, samodzielności etc.

   D. Birch i J. Veroff /6/ wysunęli pogląd, że w uporczywych działaniach ludzi ukierunkowanych na osiągnięcie określonego celu, na wykonanie określonych zadań można wyróżnić 7 głównych czynników zachęcających, motywujących. Są to : odczucia zmysłowe, ciekawość, osiągnięcia, napastliwość, przynależność, władza i niezależność.

   Koncepcję tę wykorzystali R. B. Alderman i N. I> Wood /7/ przedstawiając układ motywacyjne (układ zachęt) występujący w działalności sportowej. Wyróżnili oni: 1/ niezależność (działanie na własną rękę, poleganie na sobie, odpowiedzialność za własne czyny), 2/ moc władza, panowanie (kierowanie innymi), 3/ przynależność (przyjaźń, koleżeństwo), 4/ stres (szukanie pobudzenia, trudnych sytuacji), 5/ doskonałość (wysoka jakość i sprawność tego, co się robi), 6/ napastliwość (agresywność, walka z innymi, szkodzenie innym), 7/ powodzenie (zdobywanie uznania, statusu, prestiżu).

   Wszystkie wymienione powyżej potrzeby można – w różny sposób i w różnym stopniu – zaspokajać poprzez uprawianie sportu, czyli sama istota działalności sportowej stanowi bardzo swoisty czynnik, a raczej zestaw czynników zachęcających.

   Z licznych badań dotyczących sportowców w różnym wieku i o zróżnicowanym stażu zawodniczym, wynika, że ogromna większość zwłaszcza młodych ludzi zajmuje się sportem lub w ogóle działalnością ruchową (gry, zabawy etc.) z wielu powodów. Ich motywy są różnorodne.

   Poglądy na ten temat większości badaczy są następujące :

1.      Najczęściej występującymi motywami uprawiania sportu są :chęć przynależności, opanowanie umiejętności ruchowych, pobudzenie, uznanie i powodzenie, sprawność ruchowa oraz wyładowanie energii.

2.      Stosunkowo mniej ważnymi motywami są : chęć niezależności, władzy, agresji oraz wpływ innych osób (w tym rodziców).

3.      Pomiędzy osobnikami różnych płci nie występują widoczne różnice w motywacji uprawiania sportu.

4.      Nie ma też różnicy pomiędzy osobnikami o różnym wieku (w tej sprawie mam nieco odmienne zdanie - Z.C.).

5.      Nie ma też znacznych różnic pomiędzy przedstawicielami różnych kulturowo środowisk.

   Moim zdaniem motywy uprawiania sportu często zmieniają się wraz z wiekiem, stażem zawodniczym i klasą zawodnika. Jeżeli dzieci mocno podkreślają znaczenia zabawy, rozrywki, potrzeby ruchu, to młodzieńcy już częściej myślą o wynikach i osiągnięciach.

   Warto teraz wspomnieć o tym, co odstręcza od uprawiania sportu oraz, co powoduje zaprzestanie działalności sportowej. Z licznych badań wynika, że dzieci stronią od sportu najczęściej z powodu obawy przed niepowodzeniem oraz z powodu niskiej oceny własnych możliwości. Dzieci porzucają uprawianie sportu z motywów ujemnych: brak czasu na zabawy, znudzenie, przesadny zacisk na współzawodnictwo, brak radości, przyjemności i zabawy, niechęć do trenera.

   Na podstawie licznych badań różnych autorów i własnych V. Carron /8/ podaje przyczyny przerywania działalności sportowej: 1/ Najczęściej występujące i podawane przyczyny odejścia od sportu to: zainteresowanie inną dziedziną działalności. 2/ Ujemne powody zaprzestania uprawiania sportu, to : brak czasu na zabawy, brak powodzenia, brak postępu w zakresie umiejętności w danej dziedzinie sportu, nie odczuwanie przyjemności, znudzenie i znużenie, urazy, brak zachęty ze strony ważnych osób (ja bym to jeszcze dodał – choć to trochę wynika z wymienionych wyżej powodów – nieodpowiednia postawa i zły styl kierowania ze strony trenera). 3/ Ujemne motywy przerywania uprawiania sportu występują częściej u najmłodszych uczestników. Jest to niezmiernie ważne stwierdzenie dla trenerów pracujących z bardzo młodymi sportowcami, którzy traktują dzieci instrumentalnie, są żądni przedwczesnych sukcesów sportowych   i zapominają o potrzebie zabawy i rozrywki.

   Osobiście uważam, że przesadny nacisk na współzawodnictwo i osiąganie w bardzo młodym wieku wielkich osiągnięć sportowych, jak również zbyt wczesne i zbyt częste uczestnictwo w zawodach dzieci jest ze względów zdrowotnych, wychowawczych i psychologicznych – błędne i wcale nie sprzyja osiąganiu naprawdę wielkich wyników  w wieku dorosłym, w następnych etapach szkolenia. /9/.

 

 

 

 

MOTYWY WEWNĘTRZNE ORAZ RADOŚĆ Z UPRAWIANIA SPORTU.

 

  „Swobodna ciekawość jest lepsza od surowej dyscypliny”.

                                                                               Święty Augustyn.

           

 

   Jeszcze raz chcę podkreślić, że w pogoni za wynikami i pieniędzmi nie należy zapominać o motywacji wewnętrznej. Na uprawianie sportu wpływa wiele przeróżnych motywów, ale motyw wewnętrzny – umiłowanie wybranej dziedziny sportu (czynnik uczuciowy) oraz zainteresowanie wybranym sportem (czynnik umysłowy) – jest niezmiernie ważny. Jak już wspomniałem, dobrze robimy to, co lubimy, co nam sprawia przyjemność, a odczuwamy przy tym mniejsze zmęczenie. Albert Einstein obok intensywnej, wielogodzinnej pracy naukowej, znajdował czas na żeglowanie po jeziorach, chodzenie po górach, nocne granie na skrzypcach. Nie odczuwał zbytniego zmęczenia, bo wszystkie te czynności sprawiały mu radość i dawały zadowolenie. Mnie osobiście dziwią trenerzy, którzy lubią kiedy nazywa się ich „katami” i sami zalecają oraz uprawiają „cierpiętnictwo sportowe”. Sport, mimo ogromnego wysiłku powinien być przede wszystkim przyjemnością.

   Ważnym, więc czynnikiem motywującym do uprawiania sportu i wytężonych ćwiczeń, samodyscypliny jest radość z uprawiania sportu (ang. sport-enjoyment).

   Dotychczas sądzono, że radość z uprawiania sportu jest wyłącznie motywem wewnętrznym. Tak nie jest – radość z uprawianie sportu – jak wykazał T. K. Scanlan i R. Lewshaite /10/ związana jest nie tylko z motywami wewnętrznymi oraz osiągnięciami w zawodach, ale również z pewnymi motywami zewnętrznymi – i to zarówno związanymi, jak   i nie związanymi z wynikami w zawodach.

Wyróżnili oni następujące „części składowe” radosnego postrzegania sportu :

1.   czynniki wewnątrzpochodne związane z osiągnięciami (wynikami w zawodach) : poczucie kompetencji, własnej wartości, mistrzostwa;

2.   czynniki zewnątrzpochodne związane z osiągnięciami : porównywanie się z innymi, współzawodnictwo, osiągane wyniki;

3.   czynniki zewnątrzpochodne nie związane z osiągnięciami: uznanie innych, autorytet, pochwały i wyrazy uznania, szacunek, koleżeństwo, przyjaźń, spotykanie ciekawych ludzi;

4.   czynniki wewnątrzpochodne nie związane z osiągnięciami: wyżycie się ruchowe przyjemne doznania w trakcie ćwiczeń i zawodów, „czysta” radość z uprawiania sportu...

   Wspomniani autorzy odnosili swoje poglądy głównie do motywacji dzieci, ale sądzę, że powyższe motywy w dużym stopniu (może nieco inaczej) dotyczą również młodzieży i dorosłych.

   Oczywiście motywacja dzieci pod wieloma względami może różnić się od dorosłych.     

W wielu badaniach motywacji dzieci wyróżniono ogromną liczbę przeróżnych motywów uprawiania sportu i w ogóle działalności ruchowej. Sadzę, że dla dzieci najbardziej istotne i najważniejsze są następujące motywy : 1/ potrzeba ruchu, radość z zabaw i czynności sportowych, co sprzyja rozwojowi zdolności wysiłkowych, zbornościowych oraz doskonaleniu możliwości czynnościowych i przystosowawczych młodocianych sportowców; 2/ optymalny poziom pobudzenia kory mózgowej; 3/ poczucie kompetencji i własnej wartości.

   Niezmiernie ważne, a w odniesieniu do dzieci i młodzieży może najważniejszym, zadaniem trenera jest rozpoznanie i wykorzystanie w toku zaprawy różnych motywów wpływających na odczucie radości z uprawiania sportu, pamiętając przy tym, iż nie tylko wyniki w zawodach stanowią źródło zadowolenia, nie są też jedynym motywem uprawiania sportu /11/, a przy tym...to sport jest dla dzieci, a nie przeciwnie.

 

 

 

OSOBA TRENERA

 

Nauczyciele są większymi  

dobroczyńcami niż rodzice”

Papież Sykstus Pierwszy,

II wiek

           

 

   Najważniejszym, obok samego ruchu czynnikiem motywującym (jeżeli tak można określić osobę), jest trener, który wywiera przemożny wpływ na swoich podopiecznych poprzez stosowany styl kierowania zespołem sportowym (o czym już wspominałem), sposób prowadzenia ćwiczeń (patrz ; poniżej), poprzez swoją osobowość, postawy, poziom wiedzy i umiejętności praktycznych, talent pedagogiczny, postawy, zachowanie, poglądy, sposoby porozumiewania się oraz poczucie humoru /12/. Trener wywiera wielki wpływ na zawodników nie tylko tym, co umie, co mówi, jak działa, ale tym kim jest. Trener o wybitnej osobowości wywiera przemożny wpływ na zawodników, którzy uczą się od niego, przejmują jego sposób myślenia, mówienia i zachowania, poczucie humoru, sposoby oceny pewnych zjawisk etc., etc. Ciekawym przykładem wpływu osobowości trenera na swoich wychowanków mogą być trenerzy, którzy przed laty uczyli się szermierki w Pałacu Młodzieży w Katowicach u trenera  Augustyna Hałupki. Był on przede wszystkim dobrym organizatorem i wychowawcą, który znakomicie motywował do uprawiania szermierki i ćwiczeń dzieci. Wychował całą plejadę dobrych szermierzy. Poza szermierką miał inną pasję, mianowicie tenis. Czas wolny, wakacje poświęcał grze w tenisa. I co się okazało - jego uczniowie sprzed lat, obecni trenerzy, każdą wolną chwilę oraz wakacje spędzają na korcie tenisowym (przyznam się szczerze, że mnie to trochę irytuje, ale podaję to jako przykład wielkiego wpływu trenera na swoich wychowanków).

   Jeżeli chodzi o szkolenie, przede wszystkie, o motywację, to szczególnie ważny wpływ wywiera pierwszy trener (Pałac Młodzieży, UKS, pierwszy etap szkolenia w klubie). Na kursie trenerów, który prowadziłem w Olimpijskim Ośrodku Szkoleniowym w Colorado Springs, na pytanie kto wywarł największy wpływ na motywację, zapał, umiłowanie szermierki, prawie wszyscy uczniowie odpowiedzieli - mój pierwszy trener (chociaż, oczywiście wymieniali również innych trenerów).

   Wszystkie, lub prawie wszystkie działania , czynności, słowa, słowa zachęcające do uprawiania sportu, do wysiłku, do osiągnięcia jak najlepszych wyników, organizacja i treść szkolenia, dobór i sposoby prowadzenia ćwiczeń, oceny ćwiczeń i treść szkolenia, zadania szkoleniowe i sportowe etc., etc. są związane z osobą trenera, cechami jego osobowości, stylem kierowania i metodami szkoleniowymi (patrz ; poniżej).

   A teraz w kolejnych punktach podam najważniejsze zadania i wskazówki dotyczące stosowania różnych środków zachęcających przez trenera.

1.      Motywowanie zawodnika - odpowiednie jeżeli chodzi o treść, kierunek i poziom - jest niezmiernie ważne, ale niełatwe. W stosowaniu różnych zachęt, motywowaniu powinno się uwzględniać wiek zawodnika, jego staż zawodniczy, poziom sportowy, wymiar osobowości, w tym cech przyrodności (temperamentu), typ psychologiczno-taktyczny, etap szkolenia i oczywiście dziedzinę sportu. Tak jak  w samym szkoleniu, tak w motywowaniu należy przestrzegać zasady indywidualizacji. I tak np. do introwertyka trzeba się zwracać spokojnie, uprzejmie, stosować łagodną perswazję, do typowego ekstrawertyka skuteczniej jest –  a zwłaszcza uwagi krytyczne – przedstawiać ostro i zdecydowanie. Zawodnika typu „wojownik” trzeba motywować do wysiłków celem poprawienia techniki, powiększenia zasobu stosowanych w walce działań, do doskonalenia zdolności wysiłkowych i zbornościowych mocno podkreślając, że wymagane wysiłki są niezbędne do walki, do zwycięstwa, do sukcesów. Zawodnikowi typu „”technik” należy tłumaczyć, że po to tak wytrwale stara się i doskonali swoje nawyki i umiejętności, aby stosować je w walce i starać się wygrywać. W stosunku do choleryków należy wykorzystywać ich miłość własną, ambicje, przebojowość i niespożytą energię. Flegmatycy natomiast – pod wpływem zachęt i objaśnień trenera – powinni swoje braki szybkości i pewną powolność procesów nerwowych, nadrabiać ogólną „solidnością”, doskonałym opanowaniem techniki i taktyki, skupieniem uwagi oraz działaniami w drugim zamiarze. Innymi słowy w motywowaniu do każdego trzeba znaleźć inną, swoistą, skuteczną drogę.

2.      W sportach zespołowych – wbrew opinii większości trenerów, którzy stosują zadania i motywację zespołowe – najbardziej skuteczne jest stosownie indywidualnego motywowania poszczególnych graczy i stawianie im indywidualnych zadań szkoleniowych i wynikowych.

3.      Jak już wspominano, środkami kształcenia motywacji są nie tylko słowa, pouczenia czy wskazówki trenera, ale cała jego postawa, zachowanie, sposób bycia, „młodzieńcza werwa”, sprawność osobista (to zawodnicy bardzo cenią!), punktualność, ciekawy i bardzo barwny sposób prowadzenia ćwiczeń, indywidualizacja szkolenia, przyjazny i współpracujący styl kierowania, współodczuwanie i więź uczuciowa  z zawodnikiem.

4.      Na żadnym etapie szkolenia nie można zapominać o radości z uprawiania sportu. Trzeba umiejętnie łączyć motywację wewnętrzną z funkcją informującą motywacji zewnętrznej. Prymitywne stosowanie i nadużywanie funkcji kontrolnej motywacji zewnętrznej jest niewychowawcze, a ponad to – na dalszą metę – na ogół nie przynosi spodziewanych, trwałych sukcesów wynikowych.

5.      Ważnym i skutecznym sposobem wpływania na motywację zawodnika, w tym motywację osiągnięć, na jego czynną i świadomą postawę – jest wspólne z nim ustalanie planów szkoleniowych, udziału w zawodach, zadań szkoleniowych i wynikowych. Zadania stanowią niezmiernie ważny czynnik motywujący (omówione będą w 2 cz. opracowania) i dlatego powinny wyzwalać ambicję, być pobudzające, ale wykonalne.

6.      Chociaż motywacja osiągnięć rozwija się głównie w okresie dzieciństwa, to i w późniejszych okresach można ją pobudzać i kształtować odpowiednim oddziaływaniem trenera i zespołu.

7.      To, co łączy się z poprzednim punktem – wiara w siebie, samo-zaufanie, pewność siebie wpływają korzystnie zarówno na poziom wysiłku, jak i na skuteczność działania. Trzeba, a jednocześnie obniżać uczucie obawy przed porażką.

    Na zakończenie jeszcze raz przypomnijmy o zasadzie indywidualizacji. Prowadząc proces zaprawy trener musi pamiętać, że poszczególni zawodnicy różnią się nie tylko budową ciała, uzdolnieniami, szybkością reakcji etc., ale także treścią , kierunkiem i poziomem motywacji w tym – motywacji osiągnąć. Pamiętajmy, że jednakowe traktowanie wszystkich zawodników może mieć dramatycznie odmienny skutek.

   Wzorem oddziaływań motywujących trenera mogą być metody szkoleniowe i wychowawcze słynnego pływaka, trenera, psychologa, naukowca, autora James’a Counsilmana /13/. W kierowaniu treningiem właśnie wielki nacisk kładł na motywację oraz łączenie obowiązków zawodnika i studenta, wychował plejadę mistrzów USA, świata i Igrzysk Olimpijskich. A – trzeba to podkreślić – trening pływacki jest dość jednostajny i wyczerpujący (nie ma przeciwników bezpośrednich, nie ma zmian sytuacji etc.) Sam Counsilman już w bardzo „dorosłym” wieku przepłynął kanał La Manche, czym zyskał ogromne uznanie swoich podopiecznych i wzmocnił swoją siłę oddziaływania motywującego.

Warto tez podkreślić, że chociaż James Counsilman osiągał świetne wyniki (medale jego uczniów) to nie podkreślał maniakalnie znaczenia zwycięstwa, zwłaszcza w odniesieniu do młodocianych pływaków. Oto jego słowa „Trenerzy powinni zapomnieć o zwycięstwach, a skupić się na zaspokajaniu potrzeb dzieci, dając im więcej radosnych doznań, co trzyma je przy pływaniu przez całe życie”.

    Omówienie dalszych czynników motywujących w działalności sportowej –  w kolejnym numerze „Sportu Wyczynowego”.

    Styl kierowania opisałem dokładniej w innych opracowaniach (patrz ; ods. 5 i 12).

 

                       

Odsyłacze :

 

1.      Yerkes M. R., D.: The Relationship of Strenght of Stimulus to Rapidity of Habit Formation. „Journal of Comparative Neurology and Psychology”, 1908, nr 18.

2.      Czajkowski Z.: Motywacja w działalności sportowej. Katowice 1987. WFS.  Czajkowski Z.: Motywacja w Sporcie. Warszawa 1989. RCMSKFiS.                                 Czajkowski Z.: Znaczenie motywacji wewnętrznej i zewnętrznej. „Sport Wyczynowy” 1987, nr 7.                                                                                                                           Czajkowski Z.: Motywacja i pobudzenie w działalności sportowej. Gdańsk 1999. Rocznik Naukowy AWF w Gdańsku, tom VIII.                                                                           Czajkowski Z.: Strach ma wielkie oczy „Sport Wyczynowy” 1992, nr 7 – 8. Czajkowski Z.: Motywacja osiągnięć – nastawienie na „ja” oraz nastawienie na zadania. „Sport Wyczynowy” 2001, nr 3 – 4.

3.      Atkinson J. W.: An Introduction to Motivation. Princeton 1964. Van Nostrand. Mc’Clelland D. C.: The Achieving Society. Princeton. 1961. Van Nostrand.

4.      Spence J. T., Helmreich R. T.:Masculinity and Feminity. Austin 1978, University of Texas Press.

5.      Czajkowski Z.: Psychologia i humanistyczne wartości sportu. „Sport Wyczynowy” 2001, nr 7 – 8.

6.      Birch D., Veroff J.: Motivation. A Study of Action. Belmont 1966. Brooks / Cole.

7.      Alderman R. B., Wood N. J.: An Analysis of Incentive Motivation in Young Canadian Athletes. „Journal of Applied Sport Sciences. 1976, nr 1.

8.      Carron A. V.:Motivation – Implications for Coaching and Teaching. Kingwood 1984. Sport Dynamics.

9.      Czajkowski Z.: Pierwszy etap szkolenia sportowego na przykładzie szermierki. Katowice 1995. ZSKF Makroregion Śląski.

10. Scanlan T. K., Lewshaite R.: Special Psychological Aspects of the Competitive Sport Experience for Youth Participants. Predictors of Enjoyment. „Journal of Sport Psychology” 1986, nr 8.

11. Czajkowski Z.: Motywacją w szkoleniu dzieci i młodzieży. „Sport Wyczynowy” 1988,    nr 1.

12. Czajkowski Z.: Wiedza, umiejętności , osobowość i praca trenera. Człowiek i ruch – Human Movement”, AWF we Wrocławiu, 2000, nr 2.                                                  Czajkowski Z.: Knowledge, Skills, Personality and Work of  a Coach. „The Swordmaster” Spring 2001. 

13. Counsilman J.: The Science of Swimming. New York 1975. Prentice Hall Inc.