PORADY METODYCZNE
SZERMIERCZA PRACA NÓG JAKO PRZYKŁAD
ĆWICZEŃ WIELOZADANIOWYCH
Autor wprowadza pojęcie sprzężonych
ćwiczeń wielozadaniowych, jako coś pośredniego
pomiędzy ćwiczeniami wyodrębnionymi, a całościowymi.
Ćwiczenia sprzężone spełniają kilka zadań
szkoleniowych i ułatwiają przenoszenie wprawy z lekcji do
zawodów. Jako przykład autor omawia szermierczą pracę
nóg, która poza głównym celem – nauczaniem i
doskonaleniem postawy szermierczej oraz ruchów nóg –
równocześnie doskonali: swoiste zdolności wysiłkowe
szermierza, swoiste zdolności zbornościowe (pojętność
ruchowa, kierowanie ruchami, przystosowanie ruchowe), w tym szczególnie
zgranie uzbrojonego ramienia z ruchami nóg, kształtuje
właściwości uwagi oraz szybkość i trafność
postrzegania i reagowania. Jednocześnie autor podkreśla ujemne
znaczenie błędów popełnianych przez trenerów w
zakresie pracy nóg, takich jak: zupełnie nieracjonalne prowadzenie
pracy nóg bez broni, wszystkie ruchy na komendę trenera, nacisk
wyłącznie na wykonanie ruchu, a nie na jego zastosowanie, brak zmiany
sytuacji, rytmu etc.
„Liczne metody
stosowane przez szermierzy w ćwiczeniach specjalnych mają charakter
całościowy, związane są bowiem z różnymi
częściami składowymi zaprawy: techniczno-taktyczną,
sprawnościową, psychologiczną”
A.
W. Rodionow, W. G, Siwickij
W
zaprawie szermierza wyróżnić można – biorąc
pod uwagę cele i zadania treningu oraz formy, metody i dobór
ćwiczeń – kształtowanie zdolności wysiłkowych,
kształtowanie zdolności zbornościowych (pojętność
ruchowa, kierowanie ruchami, przystosowanie ruchowe), przygotowanie techniczno-taktyczne,
przygotowanie psychospołeczne oraz przekazywanie podstawowych
wiadomości z zakresu teorii i metodyki. W praktyce wszystkie te
części procesu treningu są ściśle ze sobą
powiązane i współzależne. W przygotowaniu
psychospołecznym należy wyróżnić: 1)
oddziaływanie wychowawcze, kształtowanie osobowości zawodnika,
rozwijanie odpowiedniej motywacji, postaw, pewności siebie,
odporności na sytuacje trudne etc.; 2) kształtowanie zdolności
psychoruchowych, a więc procesów psychicznych ściśle
związanych z działalnością ruchową i walką
szermierczą (postrzeganie na wyższym, pojęciowo-ruchowym
poziomie; trafność i szybkość postrzegania i reagowania,
różnych umiejętności techniczno-taktycznych); skupienia,
wybiórczości, podzielności, przerzutności i innych
właściwości uwagi; umiejętność błyskawicznej
oceny sytuacji na planszy i działania z zaskoczeniem; procesów
poznawczych. Przygotowanie psychospołeczne, a szczególnie
kształtowanie i doskonalenie zdolności psychoruchowych jest bardzo
ściśle związane z przygotowanie w zakresie techniki i taktyki.
Szermierka
różni się znacznie od innych sportów walki: 1) nie ma
kategorii wagowych, 2) „brutalna” siła nie odgrywa wielkiej
roli, 3) jedno, nawet błyskotliwie, z powodzeniem wykonane działanie
jeszcze nie zapewnia zwycięstwa, 4) czas trwania walki nie jest tak
ważny, bo w razie upływu przepisowego czasu trwania walki
zwycięża ten, kto ma przewagę w liczbie zadanych trafień 5)
trzy bronie współczesnej szermierki różnią
się znacznie między sobą (sama broń, przepisy walki, pole
trafienia, taktyka), 6) bardzo ścisłe powiązanie i
współzależność swoistych (specjalnych)
zdolności wysiłkowych, zdolności zbornościowych, umiejętności
technicznych, techniczno-taktycznych i taktycznych oraz zdolności
psychoruchowych. Najważniejsze są umiejętności
techniczno-taktyczne i taktyczne, a więc umiejętności
skutecznego stosowania działań szermierczych (nawyków
czuciowo-ruchowych) w walce oraz procesy postrzeżeniowe, poznawcze i
właściwości uwagi. Chyba w żadnym innym sporcie
zdolności psychoruchowe (czynniki psychologiczne związane ze
stosowaniem ruchów) nie są tak ważne jak w szermierce.
W
ćwiczeniach szermierczych można wyróżnić dwa nurty:
1) kształtowanie zdolności wysiłkowych, 2) nauczanie techniki i
taktyki oraz zdolności psychoruchowych.
„Pośrednikiem”
niejako łączącym oba te nurty jest kształtowanie i
doskonalenie swoistych zdolności zbornościowych, zwłaszcza
przystosowania ruchowego z błyskawiczną zaradnością
ruchową. Szczególnie ważnym czynnikiem walki na planszy jest
umiejętność błyskawicznej oceny sytuacji, podjęcie
szybkiej decyzji i wyczucie zaskoczenia.
Umiejętności
techniczne i taktyczne są ściśle związane i
współzależne ze zdolnościami wysiłkowymi
(energetycznymi, „fizycznymi”), ale występują między
nimi bardzo istotne różnice, które przedstawia tab. 1 /tab.
1/, /1/. Przy kształtowaniu zdolności wysiłkowych
wszechstronnych (podstawowych, ogólnych) oraz częściowo
ukierunkowanych stosuje się specjalne metody, inne niż przy nauczaniu
nawyków czuciowo-ruchowych. Wszechstronne zdolności wysiłkowe
doskonali się metodami swoistymi dla nich (metoda przerywana,
ciągła etc.), a przy nauczaniu i doskonaleniu nawyków
ruchowych stosuje się metody inne (metoda całościowa, mieszana,
częściami; metody odtwórcze, zadaniowe, twórcze
etc.). Ale ważne jest zdawanie
sobie sprawy z tego, że nawet w ćwiczeniach technicznych i
taktycznych doskonali się – jako pożądany „produkt
uboczny” lub zadania dodatkowe – swoiste zdolności
wysiłkowe i zbornościowe szermierza.
Tabela
1. Najbardziej istotne cechy i właściwości
zdolności wysiłkowych i nawyków czuciowo-ruchowych (Z.
Czajkowski)
Zdolności
wysiłkowe |
Nawyki
czuciowo-ruchowe |
·
uwarunkowane genetycznie, wrodzone
zadatki poszczególnych zdolności
wysiłkowych |
·
nabyte, wyuczone |
·
rozwijają się pod
wpływem ćwiczeń (oraz w wyniku dojrzewania biologicznego), przy braku ćwiczeń ich poziom wyraźnie się
obniża |
·
są bardzo trwałe: raz
wyuczony nawyk (np. jazda na rowerze czy pływanie) utrzymuje się
długo bez ćwiczeń |
·
liczba ograniczona |
·
liczba możliwych do
opanowania nawyków czuciowo-ruchowych – praktycznie
nieograniczona |
·
zdolności wysiłkowe
kształtujemy |
·
nawyków czuciowo-ruchowych
uczymy się |
·
znaczenie słów,
pokazów, objaśnień, poleceń - nikłe |
·
bardzo duże znaczenie
słów, objaśnień, pokazów, obrazów
myślowych, nazewnictwa |
·
mało zależne od poziomu
i sprawności procesów postrzeżeniowo-poznawczych |
·
w wybitnym stopniu zależne od
poziomu i sprawności postrzegania, właściwości uwagi,
wyobraźni, myślenia (szczególnie nawyki otwarte typu
poznawczo-ruchowego) |
·
zależne od czynności
fizjologicznych całego ustroju |
·
oparte na
współdziałaniu układu nerwowego, narządów
odbiorczych i układu ruchu |
·
w ich kształtowaniu stosujemy
swoiste metody (ciągła, przerywana etc.), odmienne metody stosowane
w nauczaniu i doskonaleniu nawyków czuciowo-ruchowych doskonalą
również swoiste dla danego sportu – specjalne
zdolności wysiłkowe |
·
w nauczaniu i doskonaleniu
stosujemy inne metody (odtwórcze, usamodzielniające,
twórcze: całościowa, cząstkowa, mieszana etc.), te same
metody rozwijają również – jako swoisty,
pożądany „produkt uboczny” – swoiste
zdolności wysiłkowe i zbornościowe |
·
w wieku dorosłym ich poziom
obniża się |
·
uczenie się i doskonalenie
możliwe prawie do późnej starości |
·
inteligencja nie odgrywa
znaczącej roli |
·
duże znaczenie inteligencji,
zwłaszcza przy nawykach otwartych |
·
duże znaczenie budowy
ciała, wydolności wysiłkowej |
·
znacznie mniejsze znaczenie budowy
ciała i sprawności wysiłkowej |
·
ich znaczenie zmienia się
(obniża) wraz ze stażem zawodniczym i poziomem sportowym zawodnika |
·
znaczenie ich jakości
rośnie wraz ze stażem zawodniczym i poziomem sportowym |
W
zaprawie szermierza stosuje się ćwiczenia: 1) niezmienne (wybrane
działanie powtarzane stale w ten sam sposób) i zmienne ( jedno
działanie wykonywane i stosowane w różny sposób, np.:
zasłona usuwająca, odbijająca, zamykająca etc., lub wypad
szybkościowo-zrywowy, z narastającą szybkością, z
wyczekiwaniem, czy skoczno-ślizgowy etc.); 2)
ćwiczenia powtarzane (wiele razy ćwiczymy jedno wybrane
działanie, np.: zasłona czwarta i odpowiedź) i przeplatane
(ćwiczymy na przemian zasłonę czwartą, szóstą,
pchnięcie wyprzedzające etc.); 3) ćwiczenia wyodrębnione
(doskonalimy jedną wybrana zdolność wysiłkową lub
jedno działanie szermiercze czy umiejętność taktyczną)
i całościowe (walki ćwiczebne oraz udział w zawodach, w
których doskonalimy całościowo, wszechstronnie, w
„prawdziwych” warunkach zdolności wysiłkowe,
zbornościowe, umiejętności techniczne, taktyczne etc.).
Skuteczniejsze
(chociaż trudniejsze) i bardziej realistyczne są ćwiczenia
zmienne (bo w walce wykonujemy te same działania w sposób zmienny)
oraz przeplatane (bo to bardziej zbliżone jest do sytuacji walki, a przy
tym do każdego wykonania ruchu trzeba wybrać nowy odpowiedni program
ruchowy).
Ćwiczenia
wyodrębnione i całościowe mają swoje oczywiste zalety,
swoje specjalne zadania i należy je stosować zawsze, ale w
różnych proporcjach, odmianach, zależnie od stopnia wyszkolenia
zawodnika, etapu szkolenia czy okresu treningowego. I tak z szermierzami
początkującymi oczywiście daleko częściej stosujemy
ćwiczenia wyodrębnione, podobnie przy nauczaniu nowych
działań czy umiejętności; z zawodnikami wyższych klas,
a zwłaszcza przed ważnymi zawodami, należy stosować wiele
ćwiczeń całościowych (lekcje zblizone do warunków
walki, walki ćwiczebne, walki-zabawy, wolne walki, walki z
założeniami taktycznymi, walki z liczeniem trafień etc.).
Jak
już zaznaczyłem (patrz: powyżej), nawet w ćwiczeniach o
ściśle określonym kierunku technicznym czy taktycznym
jednocześnie kształtujemy zdolności wysiłkowe i
zbornościowe, a prawie we wszystkich ćwiczeniach taktycznych
kształtujemy – w różnym stopniu i w różny
sposób – procesy poznawcze, trafność i
szybkość postrzegania, skupienie uwagi etc.
We
wszystkich dziedzinach sportu możemy wyróżnić trzy
podstawowe „progi trudności”, z wiązane z kolejnym
przenoszeniem wprawy:
1.
Podwyższenie
poziomu zdolności wysiłkowych i zbornościowych oraz opanowanie
nawyków ruchowych, techniki danej gałęzi sportu.
2.
Przenoszenie
zdolności sprawnościowych i nawyków ruchowych oraz
umiejętności taktycznych z ćwiczeń do walki
ćwiczebnej.
3.
Przenoszenie
zdolności, techniki i taktyki z walki ćwiczebnej do wali w zawodach
(tutaj jeszcze jest ważne i trudne przenoszenie wprawy z zawodów
mało ważnych do zawodów ważnych, prestiżowych,
docelowych).
Umiejętność
kolejnego przenoszenia wprawy i pokonywania kolejnych „progów
trudności” zależy od zdolności i motywacji zawodnika oraz
umiejętności szkoleniowych trenera.
Przenoszenie
wprawy i pokonywanie kolejnych „progów trudności” oraz
przechodzenie od ćwiczeń wyodrębnionych do
całościowych jest daleko łatwiejsze w sportach
„prostych” w których występuje jeden nawyk ruchowy
zamknięty, typu ruchowego. W sportach złożonych, w
których występuje duża liczba nawyków
czuciowo-ruchowych otwartych, typu poznawczo-ruchowego i duże znaczenie
taktyki i procesów psychoruchowych, przejście od ćwiczeń
wyodrębnionych do całościowych, od etapu pierwszego do zawodów
(patrz: powyżej) jest nieporównywalnie trudniejsze i bardziej
skomplikowane. Po przejściu od ćwiczeń wyodrębnionych do
całościowych, do udziału w zawodach w „trudnych” i
złożonych sportach (liczne nawyki otwarte, typu poznawczo-ruchowego,
duże znaczenie taktyki i czynników psychicznych), a więc
przede wszystkim w sportach walki i w grach sportowych można
ułatwić poprzez stosowanie ćwiczeń pośrednich –
wielozadaniowych, sprzężonych. Chodzi tu o takie ćwiczenia, w
których występuje kilka współzależnych zadań,
np.: doskonalenie budowy ruchu i kształtowanie szybkości wykonania;
stosowanie metody przeuczenia /2/; doskonalenie umiejętności
technicznych, techniczno-taktycznych wraz z doskonaleniem pojętności
ruchowej, kierowania ruchami i przystosowania ruchowego; nauczanie i
doskonalenie różnych umiejętności techniczno-taktycznych
(np. ocena odległości, wyczucie zaskoczenia, wybór
pomiędzy zasłoną a przeciwnatarciem, rozpoznanie
działań prawdziwych i pozornych przeciwnika etc.) z
kształtowaniem różnych odmian odpowiedzi czuciowo-ruchowych
(reakcji) oraz różnych właściwości postrzegania i
uwagi; różne ćwiczenia o kierunku technicznym lub taktycznym z
naciskiem na swoistą wytrzymałość szermierza itd..
Znakomitym
przykładem sprzężonych, wielozadaniowych ćwiczeń
są ćwiczenia szermierczej pracy nóg. Jest sprawą
oczywistą, że nazwa „praca nóg”, to typowe
„pars pro toto”, bowiem ćwiczenia te – oprócz
głównego nacisku na ruchy nóg, spełniają cały
szereg innych zadań szkoleniowych.
ĆWICZENIA PRACY NÓG
„Każde ćwiczenie czy działanie szermierza zawsze
wymaga całościowego, złożonego zastosowania
różnych części składowych sportowego
mistrzostwa”.
A. W. Rodionow, W. G. Siwickij
Ćwiczenia pracy nóg
spełniają następujące zadania szkoleniowe:
1.
Nauczanie i
doskonalenie postawy szermierczej, sposobów poruszania się po polu
walki (kroki w tył i w przód), różne odmiany
wypadów, różne odmiany rzutu.
2.
Zmienne i
zróżnicowane poruszanie się po planszy (różny
kierunek, różna długość, szybkość i rytm
kroków), łączenie poszczególnych ruchów
nóg i zgranie z ruchami uabrojonego ramienia., różne
zestawienia, np. krok-wypad, krok-rzut, sunięcie, krok-wypad-zeskok do
przodu-rzut, uskok do tyłu-rzut etc.
3.
Kształtowanie
swoistej (specjalnej) siły (głównie zrywowej) oraz
wytrzymałości szermierza (wytrzymałość traktowana jako
swoista odporność na zmęczenie umysłowe - wielkie napięcie uwagi,
postrzeganie, szybki wybór działania - emocjonalne i wysiłkowe).
4.
Doskonalenie
różnych przejawów szybkości szermierza:
szybkość i trafność odpowiedzi czuciowo-ruchowych, zmiana
szybkości i rytmu ruchów, szybkość wykonana ruchów
nóg i działań bronią.
5.
Kształtowanie
swoistych zdolności zbornościowych szermierza –
pojętności ruchowej, kierowania ruchami i przystosowania ruchowego.
6.
Doskonalenie
różnych właściwości uwagi
(wybiórczość, natężenie, przerzutność,
podzielność, długotrwałość), szybkości i
trafności postrzegania, procesów poznawczych.
Aby tym zadaniom sprostać trener
powinien prowadzić ćwiczenia pracy nóg w sposób
racjonalny, realistyczny, barwny, ciekawy, kładąc nacisk na
różne zadania szkoleniowe, w tym na – raczej niedoceniane
– zgranie ruchów nóg z ruchami broni.. Dlatego wbrew
rozpowszechnionej praktyce, należy prowadzić ćwiczenia pracy
nóg prawie zawsze z bronią. Jest to logiczne i oczywiste
(najtrudniej jest dostrzec rzeczy oczywiste!), ponieważ zawodnik walczy z
bronią w ręku i walczy bronią (pchnięcia, cięcia,
zasłony, wiązania etc.). Bez broni ćwiczenia pracy nóg
można prowadzić jedynie bardzo krótko i z
początkującymi. Podobnie prowadzenie ćwiczeń pracy
nóg „na komendę” (trener wykrzykuje: krok w
przód - krok w tył – wypad – krok – rzut, a
uczniowie wykonują polecenia słowne) też można
prowadzić tylko w początkowych stadiach nauczania szermierki.
Młodzi uczniowie kojarzą wtedy nazewnictwo – nazwy
działań i ruchów – z odpowiednimi ruchami. Sporo
trenerów prowadzi ćwiczenia pracy nóg bez broni, co jest tak
nielogiczne i szkodliwe, jak zwyczaj wiosennego wypalania traw.
Ćwiczenia pracy nóg –
zwłaszcza z bardzo młodymi uczniami – należy
przeplatać krótkimi okresami
ćwiczeń zabawowych i zbornościowych, jak np. bieg
sprawnościowy, chwytanie piłeczki tenisowej z wypadem lub rzutem,
przewrót w przód poczem rzut, przewrót w przód i
chwytanie piłeczki z wypadem, przewrót w przód i trafienie
bronią w rękę fechtmistrza etc., etc.
Teraz podam przykłady z zakresu
wybranych ćwiczeń pracy nóg, które –
oprócz nauczania i doskonalenia kroków, wypadu, rzutu,
sunięcia, doskoku-wypadu itd. - kształtują i doskonalą
zdolności sprawnościowo-ruchowe (wysiłkowe i zbornościowe)
szermierza, trafność i szybkość postrzegania oraz
reagowania, różne właściwości uwagi.
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ Z ZAKRESU PRACY
NÓG
„Ruchy nóg powinny być różnorodne i
zmienne i dlatego należy stawiać różne zadania w trakcie
ich wykonywania, a więc: przemieszczania się po planszy z
różną szybkością, z różnym zakresem
ruchów, błyskawiczna zmiana kierunku, przechodzenie od
ruchów szerokich do wąskich, od wolnych do maksymalnie
szybkich”.
Dawid
Tyszler
Podane
poniżej przykłady różnych ćwiczeń pracy
nóg – z naciskiem na wielorakość, zmienność i
łączenie z innymi zadaniami szkoleniowymi – kształtowanie
zdolności wysiłkowych i zbornościowych szermierza, postrzeganie,
reagowanie, skupienie uwagi etc. – dotyczą w głównej
mierze utrwalania i doskonalenia już opanowanych nawyków
czuciowo-ruchowych pracy nóg i ruchów bronią. Sposoby
nauczania początkowego – zaznajomienie z działaniem i nauczanie
działania – opisane są dokładnie w innych moich opracowaniach
/3/ (chodzi o stosowanie odpowiednich metod w kolejnych stadiach: 1)
zaznajomienie z nawykiem, 2) nauczanie nawyku, 3) utrwalanie nawyku, 4)
doskonalenie i uplastycznianie nawyku).
Przed
podaniem przykładów ćwiczeń chciałbym bardzo mocno
podkreślić konieczność zmienności wykonywanie
poszczególnych ruchów
nóg, a więc nauczanie różnych odmian wypadu czy rzutu.
Wybór odpowiedniej odmiany wypadu czy rzutu (szybkościowo-zrywowy,
z narastająca szybkością, skoczno-ślizgowy, z
wyczekiwaniem) zależy w walce od różnych czynników
takich jak: odległość między walczącymi, ruchy
przeciwnika, nasz zamiar taktyczny, czy jest to działanie przewidziane,
czy o nieznanym zakończeniu, czy w pierwszym czy w drugim zamiarze.
Można bowiem zauważyć zdumiewający i trudny do zrozumienia
fakt, że ogromna większość trenerów naucza tylko jednego
rodzaju wypadu – wypad szybkościowo-zrywowy – i to
dość często niezbyt dokładnie.
A
oto przykłady ćwiczeń:
Ø
Zawodnicy
samodzielnie ćwiczą kroki w przód i w tył,
zmieniając ich szybkość, rytm, długość i
kierunek. Od czasu do czasu wykonują pchnięcie z określoną
odmianą wypadu. Jeżeli przy tym wyobrażają sobie ruchy
przeciwnika podnosi to znaczenie i wartość ćwiczenia,
które staje się ćwiczeniem wyobrażeniowo-ruchowym.
Ø
Zawodnicy
siedzą ze skrzyżowanymi nogami. Na dany znak przez fechtmistrza jak najszybciej
przyjmują postawę szermierczą. Ćwiczą
szybkość reakcji prostej, szybkość ruchu i
zborność ruchową.
Ø
Uczniowie
ustawieni twarzą do ściany poruszają się krokami w
przód i w tył. Od czasu do czasu, z dowolnej, zmiennej
odległości wykonują pchnięcia proste do tarczy
naściennej z różną – zależnie od
odległości – odmianą wypadu. Doskonalą w ten
sposób: ocenę odległości i dobór ruchów
nóg zależnie od odległości, osadzenie pchnięcia,
niezdradzanie się żadnym przyruchem przed wykonaniem natarcia.
Ø
Zawodnicy starają
się trafić prostym pchnięciem z wypadem w spadającą
rękawicę. Ćwiczą: szybkość odpowiedzi ruchowej,
szybkość ruchu, dokładność pchnięcia.
Ø
Zawodnicy w
luźnym szyku ustawieni przed trenerem. Na krok w tył trenera –
wykonują krok do przodu, na krok do przodu trenera z ugiętym
ramieniem – wykonują natychmiast proste natarcie z wypadem
szybkościowo-zrywowym. Na krok do przodu trenera z bronią w
położeniu linii – nie reagują. Ćwiczą:
szybkość reagowania na ruch przeciwnika, szybkość i
jakość wypadu, odróżnienie bodźca istotnego od
nieistotnego.
Ø
Szermierze
ustawieni w dwójkach, twarzą do siebie w odległości
długiego wypadu. Jeden z nich palcami przytrzymuje głowicę broni
opartej czubkiem o planszę. W dowolnej chwili puszcza broń,
która oczywiście upada. Zadaniem
współćwiczącego jest natychmiastowe uchwycenie
rękojeści upadającej broni poprzez wykonanie wypadu; potem
rzutu; potem kroku-wypadu. Ćwiczy się: szybkość reakcji i
szybkość wykonania ruchu oraz szybkość postrzegania i
reagowania.
Ø
Zawodnicy
samodzielnie wykonują długie kroki w tył i w przód, przy
czym w trakcie wykonywania ruchu naprzemiennie wykonują jeden, dwa, trzy
lub cztery ruchy bronią. Na przykład: krok w tył –
zasłona czwarta, przeciwczwarta, szósta; krok w tył –
zasłona ósma, szósta, pierwsza; krok w przód –
zasłona przeciwszósta, czwarta, przeciwczwarta, siódma.
Ćwiczenia te kształtują i doskonalą
dokładność ruchów oraz zgranie ruchów ręki i
nóg.
Ø
Takie samo
ćwiczenie, jak opisano powyżej, z tym, że zawodnicy
ćwiczą z zamkniętymi oczami, po zakończeniu kolejnego
ćwiczenia otwierają oczy i w zwierciadle sprawdzają
poprawność końcowego położenia broni. W ten
sposób doskonalą wykonywanie i dokładność
ruchów w oparciu o czucie głębokie (wrażenia
mięśniowo-ruchowe, kinestetyczne).
Ø
Zawodnicy
ćwiczą w dwójkach. Zawodnik A podnosi rękę z
rękawicą, poruszając się w przód i w tył, a
jego współćwiczący partner (szermierz B) trafia w
rękawicę - zależnie od odległości – samym
wyprostowaniem uzbrojonego ramienia, pchnięciem z krokiem w przód,
z krótkim wypadem, z długim wypadem, z krokiem-wypadem. Co pewien
czas role się odmieniają. Jest to ćwiczenie szybkości
odpowiedzi ruchowej i dokładności pchnięcia oraz oceny
odległości i dostosowania do niej pracy nóg. Zawodnicy klasy
mistrzowskiej trafiają w wysuwany przez partnera palec wskazujący
(wysoki poziom precyzji). Szabliści mogą ćwiczyć w ten
sposób, że współćwiczący nadstawia
trzymaną w ręku maskę i zmienia odległość,
partner trafia cięciem na głowę z różna –
zależnie od odległości – pracą nóg. Potem
można do cięcia na głowę dodać natychmiastowe
ponowienie cięciem na policzek (maskę oczywiście).
Ø
Ćwiczy
cała grupa, przed która stoi fechtmistrz. Na krok trenera do przodu
– szermierze wykonują proste pchnięcie z krokiem-wypadem, po
czem wracają do postawy szermierczej; jeżeli natomiast
prowadzący zaraz po kroku do przodu pośpiesznie wykonuje krok w
tył, wówczas zawodnicy wykonują zeskok do przodu i rzut.
Doskonalimy w ten sposób ocenę odległości, wybór
działania i dostosowanie się do zmiennej sytuacji na walki planszy.
Ø
Zawodnicy w
rzędzie (jeden za drugim) biegają wokół sali. Na
sygnał trenera (np. „raz” lub jednokrotne, szybkie uderzenie
końcem broni w podłogę) wykonują natychmiastowy zwrot w
tył i biegną dalej w przeciwnym kierunku. Na inny sygnał (np.
„dwa” lub dwukrotne uderzenie końcem broni w
podłogę) zawodnicy wykonują przysiad i z przysiadu
natychmiastowy, szybki rzut. Ćwiczymy w ten sposób
szybkość reagowania, szybkość i dokładność
rzutu, siłę zrywkową mięśni nóg, skupienie i
przerzutność uwagi.
Ø
Zawodnicy
pojedynczo ćwiczą naprzemiennie: krok-wypad, po czym wykonują
jedno z następujących działań: a) szybki powrót do
postawy szermierczej, b) ruch zasłony i przeciwodpowiedź, c) zeskok
do przodu i rzut. Ćwiczą w ten sposób
różnorodność i zmienność działania (ruch
po wypadzie wybierają zależnie od „działania”
wyobrażonego przeciwnika).
Ø
Trener przed
luźno ustawioną grupą uczniów. Na trenera krok do przodu
z ugiętym ramieniem, zawodnicy reagują prostym pchnięciem z
wypadem; na krok do przodu z wyprostowanym ramieniem (broń w
położeniu linii), uczniowie wykonują krok do tyłu; na
szybki, krótki wypad trenera z natychmiastowym powrotem do postawy
szermierczej, wykonują krótki uskok do tyłu, po czym
natychmiast przechodzą do szybkościowo-zrywowego rzutu. W ten
sposób doskonalą nie tylko jakość i szybkość
wykonania poszczególnych ruchów, ale również
ocenę sytuacji taktycznej i natychmiastowy wybór odpowiedniego
działania.
Ø
Przysiady,
podskoki, bieg z wysokim unoszeniem kolan w postawie szermierczej
kształtuje swoiste zdolności wysiłkowe szermierza: siła,
skoczność, szybkość etc.
Ø
Długotrwałe
ćwiczenia pracy nóg, wykonywane zmiennie, z wyborem działania,
z naciskiem na szybkość reakcji kształtują swoistą
wytrzymałość szermierza: odporność na zmęczenie
postrzeżeniowe, poznawcze, emocjonalne i wysiłkowe. Krótkie,
zrywowe działania, z krótkimi przerwami kształtują
szybkość swoistą szermierza (siła zrywowa,
szybkość odpowiedzi czuciowo-ruchowych, przemiany beztlenowe, włókna
szybkokurczliwe).
Ø
Ćwiczenia
kroków szermierczych, wypadu i rzutu ze
współćwiczącym na plecach kształtują
swoistą siłę szermierza.
Ø
Zborność
ruchową, a zwłaszcza przystosowanie ruchowe, szybkość
ruchów oraz siłę zrywową kształtują wszystkie
ćwiczenia, w których występują przeskoki przez
ławeczkę gimnastyczną, płotek lub krzesło; np.: z
rozbiegu przeskok przez płotek, lądowanie w postawie szermierczej, a
potem doskok-rzut; albo skok do tyłu przez ławeczkę
gimnastyczną, skok do przodu, po czym krok-wypad, etc. Wyczucie
równowagi doskonalimy stosując ćwiczenie pracy nóg na ławeczce
gimnastycznej albo równoważni.
Ø
Znakomitą
odmiana ćwiczeń szermierczej pracy nóg są ćwiczenia
z piłeczkami tenisowymi, lub woreczkami, np.: z przysiadu szermierczego
chwytanie piłeczki z wypadem, z rzutem; z postawy szermierczej chwytanie
piłeczki z wyprostem ramienia, z krokiem do przodu, z krótkim
wypadem, z długim wypadem, z krokiem-wypadem, z sunięciem, z
doskokiem-wypadem, z rzutem, z krokiem-rzutem.
Ø
Bardziej
złożone i rudne ćwiczenia z piłeczkami kształtują
szybkość ruchu, różne właściwości uwagi i
wszystkie odmiany zborności ruchowej (pojętność ruchowa,
kierowanie ruchami, przystosowanie ruchowe wraz błyskawiczną
zaradnością ruchową) oraz szybkość działania. Oto
przykłady ćwiczeń: trener lub
współćwiczący rzuca piłeczkę na wprost (kilka
metrów od ćwiczącego). Ćwiczący szermierz chwyta
piłeczkę z krokiem-wypadem. Wówczas trener (partner) rzuca
natychmiast drugą piłeczkę, którą ćwiczący
ma chwycić z zeskokiem do przodu i rzutem. Obaj ćwiczący
stoją w postawie szermierczej naprzeciwko siebie, w odległości
kilku metrów od siebie. Każdy z nich trzyma piłeczkę
(rękawicę, woreczek). Jeden z nich, szermierz A rzuca swoją
piłeczkę do przodu w kierunku szermierza B. Szermierz B podrzuca
swoją piłeczka do góry, łapie i natychmiast odrzuca
piłeczkę szermierza A, po czym chwyta swoją opadającą
piłeczkę. Jeszcze trudniejsza odmiana powyższego ćwiczenia:
Szermierz B zauważywszy ruch piłeczki szermierza A rzuca swoją
piłeczkę w przód i do góry, następnie chwyta
piłeczkę szermierza A i natychmiast ją odrzuca w jego kierunku,
po czym chwyta swoja piłeczkę wykonując wypad lub rzut.
Jak
się przekonałem, ćwiczenie pracy nóg z piłeczkami
stanowią znakomitą szkołę doskonalenia szybkości i
dokładności wypadów i rzutów oraz innych odmian pracy
nóg, kształtując jednocześnie skupienie i inne
właściwości uwagi, szybkość i trafność
postrzeganie i reagowania, szybkość i dokładność
ruchów nóg i ręki oraz zgranie tych ruchów,
przystosowanie ruchowe, zwinność (połączenie zborności
i szybkości), zręczność (zborność ruchów
ręki i palców) oraz przede wszystkim – szybkość
odpowiedzi ruchowej na poruszający się przedmiot.
Podczas
Igrzysk Olimpijskich w Tokio w 1964r. przeprowadzałem – wraz z
Włodzimierzem Kellerem z Instytutu Kultury Fizycznej we Lwowie –
liczne badania szermierzy naszych i radzieckich – na mierniku reakcji.
Okazało się wówczas – ku naszemu zdziwieniu –
że sprawność reakcji na poruszający się przedmiot
stanowi doskonały sprawdzian formy szermierza. Wszyscy nasi i radzieccy
medaliści (w tym mistrz floretu, mój uczeń – Egon Franke
i mistrz szpady Gregorij Kris, szabliści radzieccy, nasi i radzieccy
floreciści) osiągali znakomite wyniki właśnie w
sprawdzianach odpowiedzi na poruszający się przedmiot /4/.
Kiedy na
zgrupowaniu przed Uniwersjadą w roku 1999 wiele czasu poświęcałem
właśnie ćwiczeniom pracy nóg z piłeczkami
słyszałem takie komentarze: „Niby taki doświadczony
trener, a przed tak ważnymi zawodami tyle czasu poświęca na
zabawy”. Okazała się jednak, że moi podopieczni
szpadziści na Uniwersjadzie zdobyli – w bardzo silnej obsadzie
– srebrny medal w rozgrywkach drużynowych, a Bartłomiej
Kurowski brązowy medal indywidualnie.
„NATURALNIE
I CELOWO”, CZYLI PODSUMOWANIE
„Co warto robić, warto
robić dorze”
przysłowie
angielskie
Na
początku lat pięćdziesiątych mój przyjaciel wybitny
trener, współtwórca znakomitej szkoły radzieckiej,
wychowawca wielu mistrzów białej broni i autor wielu znakomitych
podręczników szermierki -–Witalij Andriejewicz Arkadjew
napisał artykuł pod tytułem „Jestiestwienno i celesoobrazno”,
w którym skrytykował wiele niedorzeczności i
błędów popełnianych przez trenerów w toku zaprawy
szermierza, m.in. w zakresie pracy nóg. Od tego czasu wiele się
zmieniło w szermierce, w przepisach, metodach treningu, w sposobach
rozgrywania zawodów; zaszły wielkie zmiany w samym procesie
zaprawy, ale daje się jeszcze zauważyć – i to wcale nie
tak rzadko – że wielu trenerów z uporem maniaka powtarza
stare błędy w prowadzeniu ćwiczeń (typowy przykład
fiksacji czynnościowej).
Do
takich błędów należy niedoceniania znaczenia pracy
nóg lub /i/ jej złe, nieodpowiednie prowadzenie. W niniejszym,
krótkim opracowaniu starałem się wykazać, że
prowadzenie pracy nóg bez broni, w sposób sztuczny, niezmienny, „mechanicznie”,
na polecenia słowne trenera, uczenie tylko ruchów bez nauczania ich
zastosowania w sytuacji walki stanowi poważny błąd.
Jak
mocno podkreślałem, ćwiczenia pracy nóg to nie tylko
nauczanie i doskonalenie ruchów nóg, ale również to
ćwiczenia typowo sprzężone, wielozadaniowe, wielostronne, w
których – oprócz samych ruchów nóg –
naucza się i doskonali ich zastosowanie w walce, kształtuję
się i doskonali swoiste zdolności wysiłkowe i zbornościowe
szermierza, uczy wyboru działania, doskonali trafność i
szybkość postrzegania i reagowania, wyboru działania, zmienności
wykonywania i stosowania działań szermierczych.
W
sportach, w których występuje tylko jeden nawyk czuciowo-ruchowy
zamknięty, typu ruchowego, w
których ważne są przede wszystkim zdolności
wysiłkowe, a taktyka i procesy poznawcze nie są tak ważne
(konkurencje lekkoatletyczne, podnoszenie ciężarów,
pływanie, jazda na rowerze etc.) przenoszenie wprawy od ćwiczeń
wyodrębnionych do całościowych jest stosunkowo łatwe. W
sportach wyrazu artystycznego (gimnastyka artystyczna, jazda figurowa na lodzie
etc.), w których występują bardzo liczne nawyki zamknięte
typu ruchowego, w których nie ma bezpośredniej walki z
przeciwnikiem i procesy poznawcze oraz decyzyjne nie są tak ważne,
przenoszenie wprawy od ćwiczeń wyodrębnionych do
całościowych jest nieco
trudniejsze ale nie przedstawia jakichś szczególnie wielkich
trudności. W sportach walki oraz grach sportowych natomiast – w
których występują liczne nawyki czuciowo-ruchowe otwarte typu
poznawczo-ruchowego, ogromne znaczenie umiejętności
techniczno-taktycznych i taktycznych, postrzegania, właściwości
uwagi, wyborów działania, procesów poznawczych –
przenoszenie wprawy od ćwiczeń wyodrębnionych (opanowanie
poszczególnych działań – nawyków ruchowych) do
całościowych (walka, gra) jest niezmiernie trudne i złożone.
Dlatego właśnie w tych dziedzinach sportu należy
wyróżniać i stosować ćwiczenia niejako
pośrednie, sprzężone, ćwiczenia wielozadaniowe.
Ćwiczenia te należy stosować racjonalnie, naturalnie, celowo,
logicznie, stanowią one bowiem swoisty pomost między ćwiczeniami
wyodrębnionymi (opanowanie pojedynczych ruchów) i
całościowymi (stosowanie tych ruchów zmiennie
różnorodnie, w zmiennych i nieprzewidywalnych sytuacjach walki, gry
z bezpośrednim przeciwnikiem). I właśnie szermiercze
ćwiczenia pracy nóg, prowadzone racjonalnie stanowią –
według mnie – doskonały przykład takich ćwiczeń
wielozadaniowych ułatwiających przenoszenie wprawy –
„naturalnie i celowo” z lekcji do zawodów.
ODNOŚNIKI:
1.
Czajkowski Z.: Nawyki czuciowo-ruchowe w
działalności sportowej. Katowice 1995. ZSKF Makroregion
Śląski.
Czajkowski Z.: Zdolności sprawnościowe, a nawyki
czuciowo-ruchowe. „Sport Wyczynowy” 1994,
nr 5 – 6.
Czajkowski Z.: Szermiercza praca nóg. „Sport
Wyczynowy” 1998, nr 3 – 4.
2.
Czajkowski Z.: Nauczanie techniki
sportowej. Warszawa 1991. RCMSKFiS.
Czajkowski Z.: Trening szermierza. 1988, AWF w Katowicach.
3.
Patrz odsyłacz 1.
Czajkowski Z.: Nawyki czuciowo-ruchowe – ich istota, nauczanie i
stosowanie w walce sportowej. Gdańsk 1997. Rocznik Naukowy AWF
Gdańsk, tom VI.
4.
Czajkowski Z.: Sprawozdanie z
Igrzysk Olimpijskich – Tokio 1964 (sprawozdanie dla komisji sportowej
PKOl i PZSzerm).