KADEMIA profesora Zbigniewa Czajkowskiego
Sylwetka autora
—1 —

Zbigniew Czajkowski

 

Istota i znaczenie przenoszenia wprawy w zaprawie sportowej oraz zasada swoistości

 

STRESZCZENIE

Autor omawia dwa bardzo istotne i ważne czynniki zaprawy sportowej i związane z nimi zasady, mianowicie dodatnie przenoszenie wprawy oraz zasadę swoistości zaprawy. Zwraca przy tym uwagę, że chociaż wspomniane zasady są tak ważne w procesie szkolenia, to często bywają niedoceniane i pomijane w opracowaniach teoretyków sportu oraz w działalności szkoleniowej niektórych trenerów. Zasada przenoszenia wprawy najogólniej mówiąc dotyczy przenoszenia wprawy od ćwiczeń wyodrębnionych do ćwiczeń wielozadaniowych, bardziej złożonych, a następnie od ćwiczeń złożonych do walki ćwiczebnej, a wreszcie od walki ćwiczebnej do walki w zawodach. Ściśle związana z przenoszeniem wprawy zasada swoistości zaprawy sportowej zaleca, aby wszystkie części składowe treningu (zdolności wysiłkowe, zdolności zbornościowe, umiejętności techniczne, techniczno-taktyczne, taktyczne oraz procesy psychoruchowe) związane były logicznie i ściśle ze znamiennymi cechami i wymogami wybranej dziedziny sportu.

Jako przykład niestosowania zasady swoistości oraz dodatniego przenoszenia wprawy autor podaje próby kształtowania wytrzymałości pięściarza, piłkarza czy szermierza przy pomocy biegów na długie dystanse (ruch rytmiczny, miarowy, jednostajny, bez zmiany sytuacji, bez bezpośredniego przeciwnika, bez reagowania i wyborów działania, włókna wolnokurczliwe i przemiany tlenowe). Czyli wszystko zupełnie inaczej niż w trakcie walki na ringu, boisku czy planszy.

Innym jaskrawym przykładem niedoceniania i nieprzestrzegania zasady dodatniego przenoszenia wprawy jest nauczanie szermierza, tenisisty czy siatkarza jedynie wykonywania poszczególnych ruchów (działań, nawyków ruchowych) z pomijaniem uczenia ich stosowania w sytuacjach walki.

Jak już podkreślano, dodatnie przenoszenie wprawy dotyczy wszystkich części składowych i zadań procesu szkolenia. W zakresie techniki i taktyki przenoszenie wprawy powinno dokonywać się w kolejnych stadiach nauczania, uczenia się i stosowania poszczególnych działań (nawyków czuciowo-ruchowych), a więc od zaznajomienia z działaniem (nazwa, definicja, opis i pokaz działania), poprzez stadium uczenia się (opanowywanie podstawowej budowy ruchu danego nawyku), stadium utrwalania (automatyzacja nawyku), do stadium doskonalenia (zmienność, różnorodności nie tylko wykonania, ale również - i przede wszystkim - stosowania danego działania w walce).

W całym wieloetapowym procesie szkolenia swoiste dodatnie przenoszenie wprawy występuje w trzech stadiach:

1) stadium wstępne, czyli poznawcze (w pierwszym, wstępnym etapie szkolenia),

2) stadium pośrednie, czyli skojarzeniowe (etap podstawowy szkolenia)

3) stadium celowej i wszechstronnej działalności (etapy zawodniczy i mistrzowski).

Omawiając dokładnie przenoszenie dodatnie wprawy i zasadę swoistości zaprawy, autor podkreśla, że tylko takie działanie - nawyk czuciowo-ruchowy - może być uznane za w pełni opanowane i przyswojone przez zawodnika, które zawodnik potrafi z powodzeniem stosować w sytuacjach zawodów (występowanie przeciwnika, podniesiony poziom pobudzenia, obawa przed porażką etc).

Oczywiście przenoszenie wprawy jest bardzo różne w różnych dziedzinach sportu - inne sportach, w których występuje tylko jeden nawyk ruchowy zamknięty i wynik zależy głównie od poziomu wybranych swoistych zdolności wysiłkowych (lekka atletyka, podnoszenie ciężarów, kolarstwo, pływanie etc.), inaczej to wygląda w sportach „wyrazu artystycznego”, w których występują liczne nawyki zamknięte, ale nie ma bezpośredniego przeciwdziałającego przeciwnika (gimnastyka artystyczna, jazda figurowa na łyżwach), a jeszcze inaczej jest w sportach walki, grach rakietowych i zespołowych grach, w których występuje czynnie przeciwdziałający przeciwnik, sport oparty jest na wielu nawykach czuciowo-ruchowych otwartych, typu poznawczo-ruchowego, o ogromnym znaczeniu taktyki, reagowania, wyborów działania, postrzegania, właściwości uwagi i innych procesów psychoruchowych (procesów psychicznych ściśle związanych z działalnością ruchową człowieka).

Zrozumienie tekstu ułatwiają zamieszczone tabele.

Słowa kluczowe: trening sportowy – przenoszenie wprawy – różnice między poszczególnymi dziedzinami sportu – zasada swoistości treningu – etapy nauczania nawyku – fazy uczenia się i stosowania techniki i taktyki.

 

SUMMARY

The author discusses two very important aspects of training, namely; positive transfer of skill and principle of specificity of training. He stresses the point that in spite of great importance of above mentioned principles, they are very seldom described by the sport scientists and very often neglected by some of the coaches in the process of conducting exercises. Generally speaking, the positive transfer of skill means transfer of abilities and motor skill from one task exercises to many tasks - more complicated - exercise and then from these exercises to loose play and finally from loose play (training bouts) to bouts in competitions. The principle of specificity of training recommends that all component part of training (energy abilities, co-ordination abilities, sensory-motor skills, technical-tactical abilities, tactical capabilities and psychomotor processes) ought to be strictly connected with the specific characteristics end demand of a chosen branch of sport. It seems very obvious and logical and yet in practice one may notice many examples of disregarding this principle. A typical example of disregarding by the coach the principle of transfer of skill and of specificity of training is an attempt to develop athlete’s (boxer’s, tennisman’s, fencer’s etc.) specific endurance by long distance running (rhythmic movements, no change of situation, no direct opponent, no need for high level of perception and reaction, slow-twitching muscle fibers, aerobic process - in other words everything quite different to what is necessary and characteristic in mentioned above branches of sport). Another example of disregarding the necessity of positive transfer of skill and disregarding the principle of training specificity is the habit of some coaches of fencing, tennis, soccer etc. to teach only how to execute a given stroke or set of strokes (sensory-motor skills) completely neglecting most important task of teaching what and when to apply a given action in a actual bout, in constantly changing situation and with actively counteracting opponent.

The positive transfer of skill is important for all aims, tasks and various component parts of training (energy fitness, co-ordination, technique, tactics, psychomotor processes). In teaching, learning and applying technique and tactics, the positive transfer of skills ought to proceed in all consecutive stages of teaching a single motor skill (motor habit pattern).

Introduction of a new motor sensory-motor skill (name, definition, verbal explanations, demonstration)

Teaching-learning of a new skill (mastering the basic structure of a given stroke),

Fixation of a new movement (automatisation of skill),

Perfection the motor skill (variable execution of a given action and its application in different situations in a competition).

In the long, lasting many years, process of athletic training the positive transfer of skill in technique and tactics is conducted in three phases:

Introductory (cognitive) phase (in the first, introductory stage of training),

Intermediate phase (second, basis stage of training),

Many-sided, versatile and purposeful application of actions in a competition (third - competition and fourth - champion stages of training).

In discussing the value of technique and tactics the author stresses the point that only such action, stroke, movement (sensory-motor skill) may be accepted as completely mastered by he athlete which he can apply successfully during a competition (changing situations, opponent’s actions, increased arousal, being afraid of defeat etc.)

The transfer of skills is, of course, different in different branches of sport.

There are branches of sport with one closed motor skill of motor type with many important energy abilities (field and truck events, weight lifting, swimming, cycling etc.)

Sports with many closed sensory motor skills of motor type ones (artistic gymnastics, figure skating etc.) and high level of motor educability and motor control,

Sports with many sensory-motor skills, open, of cognitive-motor type, with great importance of perception, speed and accuracy of reaction, various qualities of attention, high level of motor adaptability, great importance of tactics (combat sports, sport games). The principle of specificity, specialisation and positive transfer of skill is, of course, most important - and most difficult - in the third group of sports (combat games, racquet games, team games).

The presented tables serve the purpose of facilitating Reader understanding and remembering the text.

Keyword: athletic training – transfer of skill – differences between various branches of sport – principle of specificity of training  – stages of teaching sensory-motor skill – phases of learning and applying of technique and tactics

 

 

Bieganiem .wokół boiska nie poprawimy poziomu gry w piłkę nożną, podobne jak chodzeniem wokół stołu nie poprawimy poziomu gry w bilard.

Zbigniew Czajkowski

 

Jednym z najważniejszych czynników działalności sportowej, zarówno w trakcie ćwiczeń, jak i w trakcie zawodów - jest rozumiane szeroko przenoszenie wprawy. Tylko takie działania (nawyki czuciowo-ruchowe danej dziedziny sportu) możemy uznać za całkowicie opanowane i przyswojone, które zawodnik potrafi z powodzeniem stosować w zawodach. Powyższe dotyczy również zdolności wysiłkowych (energetycznych), zbornościowych (koordynacyjnych) oraz zdolności psychoruchowych tj. procesów psychicznych związanych ściśle z działalnością ruchową (postrzeganie na wyższym, pojęciowo-ruchowym poziomie), szybkość i trafność odpowiedzi ruchowych i wyboru działania, właściwości uwagi (poziom, zakres, wybiórczość, podzielność, przerzutność etc.)

Najogólniej i najprościej można powiedzieć, że przenoszenie wprawy (przenoszenie dodatnie) występuje wtedy, kiedy zawodnik swoje umiejętności przenosi z ćwiczeń wyodrębnionych (np. uczy się jednego ruchu) do ćwiczeń sprzężonych (jednocześnie uczy się i doskonali zestawienie pewnych ruchów), następnie przenosi swe umiejętności do walki ćwiczebnej, a w końcu z wałki ćwiczebnej do walki w zawodach. Tylko takie działanie (nawyk czuciowo-ruchowy) oraz umiejętno taktyczne i zdolności psychoruchowe można uznać za w pełni opanowane, które zawodnik potrafi skutecznie zastosować w walce, w zmiennych sytuacjach i wobec przeciwdziałającego przeciwnika.

Przenoszenie wprawy występuje bardzo wyraźnie w toku uczenia się i doskonalenia określonych działań - nawyków czuciowo-ruchowych danej dziedziny sportu. I tak w pierwszym stadium uczenia się-nauczania nawyku (zaznajomienie z działaniem) trener podaje nazwę działania, jego definicję, sposób wykonania i zastosowania w walce, następnie przedstawia dany ruch w postaci pokazu (powolnie, z rozbiciem na części składowe, potem znowu całościowo i szybko) z niezbędnymi objaśnieniami słownymi. Na podstawie objaśnień i pokazu zawodnik tworzy obraz myślowy danego działania, rozumie jego sposób wykonania i zastosowania, tworzy obraz myślowy nauczanego ruchu i postanawia go opanować (motywacja). W drugim stadium (nauczania działania) uczeń przystępuje do prób wykonania nauczanego działania. Czyni to początkowo niezdarnie, niezgrabnie, występują zbytnie napięcia mięśniowe, przyruchy, zły rytm całości, ale w końcu - po pewnej liczbie prób, opanowuje podstawową budowę nowo nauczanego działania.

W stadium trzecim (utrwalanie i automatyzacja nawyku) zawodnik wykonuje dane działania sprawnie, dokładnie i szybko - z odpowiednim zgraniem ruchów rąk i nóg, we właściwym rytmie - przy czym kontrola ruchu stopniowo przechodzi od kierowania na podstawie wzroku do kierowania w oparciu o wrażenie czucia głębokiego (czucie mięśniowo-ruchowe, kinestetyczne).

W stadium czwartym (doskonalenie nawyku) zawodnik stopniowo potrafi wykonywać dane działanie w sposób zmienny (np. wypad szybkościowo-zrywowy, wypad z narastającą szybkością, wypad z wyczekiwaniem) lub zasłona szermierza w miejscu, z krokiem do przodu, z krokiem w tył, jako zasłona usuwająca, odbijająca, zamykająca etc.) oraz z dostosowaniem do sytuacji taktycznej (ocena odległości, rozpoznanie ruchów i zamiarów przeciwnika, zmiana odległości etc,)

Jednym słowem, w kolejnych stadiach nauczania, doskonalenia i stosowania danego działania (nawyku czuciowo-ruchowego) występuje przenoszenie wprawy dodatnie (patrz tab. 1).

 


Tabela 1. Stadia nauczania nawyku czuciowo-ruchowego (Z. Czajkowski)

 

Stadium i zadanie

Środki metodyczne

Poziom i rodzaj zborności ruchowej

Powstawanie nawyku

Procesy korowe

Nacisk na:

I. Zaznajomienie z działaniem, zrozumienie działania

Podanie nazwy i definicji działania pokazy, objaśnienia słowne dotyczące sposobów wykonania i zastosowania, motywowanie

 

Powstanie obrazu myślowego (wyobrażenia) działania, chęć opanowania ruchu,

Wzrost pobudzenia

Zrozumienie działania (sposobów jego wykonania i zastosowania) wyobrażenie ruchu.

II. Nauczanie-uczenie się  działania, opanowanie podstawowej budowy ruchu

Próby odtworzenia ruchu samodzielnie, przed zwierciadłem, na przyborach, ze współ-ćwiczącym, z trenerem etc.

Głównie pierwszy, częściowo drugi; pojętność ruchowa

Wstępne opanowanie podstawowej budowy ruchu (występują jeszcze przyruchy i zbędne napięcia mięśni). Do obrazu myślowego dochodzą wrażenia  mięśniowo-ruchowe,

Promienio-wanie koncentracja, różnicowanie,

Jak wykorzystując podstawowe punkty odniesienia (kryteria poprawności); wykonywać działanie.

III. Utrwalenie działania, pewne, dokładne opanowanie sposobu wykonania ruchu,

Wielokrotne powtarzanie działania początkowo wolno, potem szybciej. Działania w warunkach łatwych, prawie niezmiennych.

Pierwszy i drugi; pojętność ruchowa i kierowanie ruchami

Automatyzacja nawyku, zmniejszanie znaczenia kontroli wzrokowej na rzecz kontroli mięśniowo-ruchowej, obniżenie poziomu świadomości w samym wykonaniu  ruchu

Powstawanie trwałych mechanizmów neuro-fizjologicznych nawyku (struktury dynamicznej)

Dokładne, sprawne, pewne wykonanie działania (właściwa kolejność, amplituda, rytm składowych ruchów); ewent. pierwsze łatwe próby zastosowania działania

IV. Doskonalenie działania, pogłębienie i poszerzenie różnorodnych możliwości i zmiennego wykonania oraz zastosowanie. działania w różnych, zmieniających się i trudnych warunkach.

Działania i zastosowanie działania w zmiennych, różnych sytuacjach zbliżonych do walki lub w walce; różne sposoby podejmowania decyzji; kształtowanie umiejętności techniczno-taktycznych.

Głównie trzeci; przede wszystkim przystosowanie ruchowe z błyskawiczną zaradnością ruchową

Rozwinięcie plastyczności nawyku, umiejętności stosowania go w różnych zmiennych warunkach, często w postaci odpowiedzi czuciowo-ruchowej,

Wysoka gibkość i ruchliwość podstawowych procesów nerwowych,

Zastosowanie działania w sytuacjach współzawodnictwa; które działanie, w jakiej odmianie i kiedy zastosować; działania przewidziane, nie-przewidziane i częściowo przewidziane.

 

Nauczanie otwartych nawyków ruchowych typu poznawczo-ruchowego (sporty walki, gry sportowe), w którym trener zwraca uwagę tylko na to, jak dany ruch, działanie (nawyk ruchowy) wykonać, a nie uczy, jakie działanie i kiedy w walce stosować, oczywiście nie zapewnia dodatniego przenoszenia wprawy. Ważne jest bowiem nie tylko jak wykonać dane działanie, ale co i kiedy zastosować.

Przenoszenie wprawy w stosowaniu techniki, taktyki, procesów psychoruchowych, zdolności wysiłkowych i zbornościowych występuje też bardzo wyraźnie w kolejnych etapach długoletniego procesu szkolenia [Czajkowski Z. 1991, Czajkowski Z. 2004, Czajkowski Z. 2005].

W długim procesie szkolenia sportowego można wyróżnić umownie trzy stadia opanowania techniki, a dokładniej: techniki przejawów reakcji i taktyki oraz procesów psychicznych, ściśle związanych ze stosowaniem ich w walce z czynnie przeciwdziałającym przeciwnikiem. Stadiów opanowania techniki w sportach, w których występuje wiele nawyków, a przy tym są nawyki otwarte, nie należy mylić z etapami nauczania i fazami powstawania pojedynczego nawyku. Wyróżniamy następujące stadia opanowania i stosowania techniki:

wstępne czyli poznawcze,

pośrednie czyli skojarzeniowe,

końcowe czyli wszechstronnej i celowej działalności,

            W sportach o dużej liczbie nawyków czuciowo-ruchowych, o dużym znaczeniu taktyki /grupa trzecia; tab.2/ kolejna stadia opanowania i stosowania techniki w walce odpowiadają w przybliżeniu odpowiednio pierwszemu, drugiemu i trzeciemu etapowi szkolenia. W czwartym etapie występuje oczywiście stadium trzecie techniki - celowej i wszechstronnej działalności (na wyższym poziomie).

            Ad. l. Stadium wstępne (poznawcze). Uczeń stara się zrozumieć swoją dyscyplinę sportu jako działalność całościową oraz poznać jej istotę. Istota szermierki np. polega na tym, by trafić pchnięciem lub cięciem swego przeciwnika i nie dać się trafić samemu. To co powiedziano o istocie szermierki może się wydać tak oczywiste i proste, że niejeden czytelnik może uznać powyższe uwagi za „wyważanie otwartych drzwi”. A jednak nies­tety w praktyce, zdarza się, że trener uczy postawy szermierczej, kroków, wypadu, etc., a uczniowie nie wiedzą, po co to robią i do czego te ruchy służą, co stanowi jaskrawe naruszenie zasady świadomości i aktywności.

            W okresie początkowym treningu uczeń zwraca uwagę na sygnały (bodźce z otoczenia) związane z wykonaniem poszczególnych ruchów, które okażą się później nieistotne. Początkowo uczeń stara się działać celowo i skutecznie podać piłkę, zadać trafienie, rzucić piłkę do kosza, obronić się zasłoną etc., ale popełnia przy tym cały szereg błędów w samym wykonaniu działania; ruchy jego są jeszcze mało zborne i nieekonomiczne. Dopiero przy bardzo dobrym opanowaniu nawyków ruchy stają się. sprawne, „oszczędne” i sprawiają wrażenie niespiesznych, chociaż są szybkie. Początkujący zawodnik skupia uwagę na szczegółach wykonania ruchów i nie potrafi jeszcze dostrzec wielu bodźców, stanowiących istotne sygnały dla właściwej oceny sytuacji taktycznej i podjęcia odpowiedniej decyzji. Działalność początkującego sportowca polega często na staraniu dostosowania znanych nawyków do nowo poznanej działalności. W tym stadium pokazy i objaśnienia słowne trenera są bardzo ważne i pomocne. Nie należy Jednakże dążyć do przesadnie i pedantycznie dokładnego egzekwowania „idealnej” formy ruchów, zadawalając się na razie „z grubsza” opanowanymi ruchami

            W tym stadium za szczególnie ważne należy uznać: odpowiedni poziom i kierunek motywacji zawodnika (czynnik niezmiernie ważny we wszystkich stadiach opanowania techniki i najbardziej znamiennych właściwości wybranej gałęzi sportu wraz ze zrozumieniem celowości działania).

            Ad. 2. Stadium pośrednie (skojarzeniowe). Opanowane z „grubsza” nawyki podstawowe, których zawodnik uczył się w poprzednim stadium jako działań głównie pojedynczych, stają się pod wpływem ćwiczeń, bardziej ekonomiczne i skuteczne. Zawodnik potrafi je już łączyć w różne działania całościowe, dostosowując je do sytuacji walki. Poprawia się nie tylko jakość wykonania ruchów, ale również szybkość i trafność reakcji (z uwagi na lepsze spostrzeganie bodźców dotychczas nie dostrzegalnych). W tym stadium należy umiejętnie łączyć i przeplatać ćwiczenia całościowe z ćwiczeniami wyodrębnionymi. W szermierce przybiera to postać przeplatania lekcji indywidualnych czy ćwiczeń w dwójkach (ćwiczenia wyodrębnione, wybrane działania, wybrane umiejętności), z wolnymi walkami (ćwiczenia całościowe, współdziałanie i współzależność różnych ruchów i różnych umiejętności w sytuacji „prawdziwej” - w sytuacji walki). Pojedyncze działania szermiercze, wyuczone w poprzednim stadium, jak np. zasłony, pojedyncze pchnięcia, działanie na żelazo etc., łączy się w bardziej złożone ciągi ruchów, w starcia szermiercze, w których nasze ruchy przeplatają się z ruchami przeciwnika.

            Ad.3. Stadium końcowe (celowej i wszechstronnej działalności). Zawodnik osiąga to stadium wtedy, kiedy wykonanie poszczególnych działań, ocena odległości i odpowiednie reagowanie, stają się łatwe i nie trzeba na nich skupiać specjalnie uwagi. Szermierz potrafi już operować różnymi umiejętnościami, działaniami szermierczymi i procesami psychicznymi swobodnie i niezależnie. Znamienna dla tego stadium jest wysoka jakość opanowania nawyków czuciowo-ruchowych, giętkość nawyków, łatwość oceny odległości i położeń przestrzennych, umiejętność panowania nad rytmem własnych ruchów, przewidywanie ruchów przeciwnika, skupienie uwagi na obserwacji przeciwnika i taktycznym prowadzeniu walki. Zawodnik skupia uwagę nie na tym, jak wykonać działanie, ale na doborze i zastosowaniu odpowiednich środków taktycznych; wzrasta przy tym jego przerzutność uwagi, szybkość i trafność myślenia operacyjnego  taktycznego. Zawodnik dowolnie podejmuje decyzje albo w wyniku myślenia taktycznego, rozpoznawania zamierzeń przeciwnika i wprowadzania go w błąd albo na podstawie wyuczonych odpowiedzi czuciowo-ruchowych. W tym stadium wraz ze wzrostem jakości uwagi wzrasta jakość spostrzegania.

            Ogólnie można powiedzieć, ze końcowe stadium odznacza się. opanowaniem bogatej techniki i związanych z nią specjalnych umiejętności techniczno-ruchowych, opartych na przejawach różnych odmian odpowiedzi czuciowo-ruchowych. O dobrej, bogatej i skutecznej technice świadczy nie tyle liczba poszczególnych działań (nawyków ruchowych), których zawodnik wyuczył się, ile umiejętność ich stosowania w walce. Działania te złożone' są często z pojedynczych nawyków podstawowych łączonych i stosowanych zależnie od potrzeb, działań przeciwnika i rozwoju sytuacji. Działania własne zawodnika przeplatają się bardzo często z działaniami przeciwnika np. natarcie szermierza A, zasłona i odpowiedź szermierza B, zasłona i przeciwodpowiedź zawodnika A; albo blokowanie zbicia piłki siatkarza czy też wymiana ciosów w walce na ringu [Turecki B., Czajkowski Z. 1990].

 

Tabela 2. Stadia opanowywanie i stosowania techniki oraz umiejętności techniczno-taktycznych i taktycznych (Z. Czajkowski)

 

Stadia opanowania i stosowania techniki

Znamienne właściwości działania

stadium techniki

wstępne czyli poznawcze

(występuje w pierwszym

 - wstępnym etapie szkolenia)

  • Duża liczba błędów
  • Powszechne błędy postrzegania, wyboru działania i wykonania
  • Wyniki osiągane w zawodach bardzo zmienne, niestałe
  • Zawodnik nie dostrzega, ani nie ocenia swoich błędów i pomyłek
  • W dostrzeżeniu i usuwaniu błędów potrzebne uwagi i pomoc trenera
  • Zawodnik skupia się na sposobie wykonania działania (świadoma kontrola wzrokowa), a nie – lub w znacznie mniejszym stopniu – na ocenie sytuacji walki i wyborze odpowiedniego działania
  • Poprawa szybkości następuje stopniowo, w wyniku usuwania przyruchów i zbędnych napięć mięśniowych
  • Mały zakres i niski poziom działań przygotowawczych
  • Działania zaczepne przeważnie przewidziane, wykonane w pierwszym zamiarze
  • Niski poziom i nikłe stosowanie umiejętności psychoruchowych (postrzeganie, różne właściwości uwagi, odpowiedzi czuciowo-ruchowe etc.)

Stadium techniki pośrednie, czyli skojarzeniowe (występuje w drugim – podstawowym etapie szkolenia)

  • Podstawowe działania już lepiej opanowane, lepsze wykonanie wybranych działań
  • Błędy mniej liczne, lepsze – szybsze i bardziej trafne postrzeganie, większy i zmienny zakres uwagi, bardziej trafny wybór działania, lepsze jakość wykonania działań
  • Błędy mniej „poważne”
  • Nacisk na coraz sprawniejsze i szybsze wykonanie ruchu
  • Zawodnik zaczyna sam dostrzegać niektóre błędy
  • Próby poprawienia zauważonych błędów
  • Wyniki bardziej stałe
  • Stopniowo coraz więcej uwagi poświęca na to
  • co ma wykonać, a nie jak wykonać wybrane działanie (kontrola wzrokowa stopniowo przechodzi na ocenę sytuacji taktycznej, a wykonanie coraz bardziej oparte na czuciu głębokim, mięśniowo-ruchowym)
  • Poprawa szybkości następuje głównie w wyniku przyspieszania wykonania ruchu (działania szermierczego), a więc na skutek skrócenia okresu wykonawczego (końcowego) odpowiedzi czuciowo-ruchowej
  • Nieco większy zakres i wyższy poziom działań przygotowawczych
  • Wzbogacenie techniki poprzez stosowanie działań przewidzianych w drugim zamiarze
  • Stopniowy wzrost znaczenia i wykorzystywania zdolności psychoruchowych

Trzecie stadium techniki, czyli wszechstronnej i celowej działalności (występuje w trzecim – zawodniczym i w czwartym – mistrzowskim etapie szkolenia)

  • Nawyki czuciowo-ruchowe oraz oparte na odpowiedziach czuciowo-ruchowych umiejętności techniczno-taktyczne i oparte na obserwacji, postrzeganiu i myśleniu umiejętności taktyczne coraz lepiej opanowane
  • Zawodnik skupia uwagę na trafnym i szybkim postrzeganiu sytuacji walki, na wyborze odpowiedniego działania, na zaskoczeniu przeciwnika, a nie na tym jak wykonać wybrane działanie
  • Bogatszy i bardziej różnorodny zasób stosowanych działań
  • Różne sposoby wyboru i zastosowania działania: działania przewidziane w pierwszym i drugim zamiarze, działania nieprzewidziane, działania o nieznanym zakończeniu, działania ze zmianą zamiaru w toku działania
  • Lepsza jakość, dokładność i szybkość wykonania wybranego działania
  • Znacznie mniej błędów postrzegania, wyboru i wykonania
  • Zawodnik stosuje wiele różnych działań zależnie od sytuacji
  • Zawodnik sam dostrzega błędy i stara się je poprawiać
  • Wyniki coraz bardziej stabilne
  • Poprawa szybkości działań następuje głównie w wyniku skrócenia okresu utajonego (ośrodkowego) odpowiedzi czuciowo-ruchowej (od pojawienia się bodźca istotnego do zapoczątkowania ruchu) oraz – stopniowo, coraz częściej w wyniku reagowania na „zwiastun” – ruch wstępny mającego nastąpić działania (bodźca właściwego)
  • Coraz bogatszy i bardziej skuteczny zakres działań przygotowawczych: rozpoznawania ruchów i zamiarów przeciwnika, ukrywanie własnych zamiarów, wprowadzanie przeciwnika w błąd, wywoływanie u przeciwnika korzystnych dla siebie działań, wyczucie zaskoczenia i natychmiastowa ocena sytuacji, błyskawiczna zaradność ruchowa etc.
  • Stosowanie różnorodnych odmian wyborów działania, a więc: działania przewidziane (w pierwszym i drugim zamiarze), o nieznanym zakończeniu („otwarte oczy”), działania ze zmianą zamiaru w toku działania
  • Bardzo wysoki – zwłaszcza w czwartym, mistrzowskim etapie szkolenie – poziom zdolności psychoruchowych i ich umiejętne stosowanie

 

Powyższe wywody dotyczą głównie sportów o licznych nawykach czuciowo ruchowych otwartych (zewnętrznych typu poznawczo-ruchowego, a więc sportów walki, gier rakietowych, zespołowych gier sportowych). W innych dziedzinach sportu też występuje podobne przenoszenie wprawy, ale całość procesu jest nieco prostsza. W sportach o rozstrzygającym znaczeniu zdolności wysiłkowych, w których występuje tylko jeden nawyk czuciowo-ruchowy zamknięty typu ruchowego (np. lekka atletyka, ciężary, kolarstwo, pływanie etc.) przenoszenie wprawy dotyczy oczywiście tylko jednego nawyku oraz określonych zdolności wysiłkowych.