Zbigniew Czajkowski
ISTOTA I ZNACZENIE SPOISTOŚCI
ZESPOŁU W SPORCIE
„Każda grupa ma swoje cele i zadania – swoją
rację bycia – i są one ściśle związane z
rozwojem grupy. Na przykład, kluby społeczne, grupy robocze,
zbuntowane tłumy, bandy przestępcze, zespoły doradców,
drużyny sportowe różnią się bardzo między
sobą, ale są podobne do siebie w tym znaczeniu, że ich
członkowie trzymają się razem, pozostają i łączą
się w społeczną jednostkę,ponieważ uznają pewien
wspólny cel”
Opracowanie poświęcone
jest opisowi i omówieniu spoistości grupy – jej istocie,
częściom składowym i znaczeniu. Po podaniu określenia
spoistości zespołu autor przedstawia przykład – spoza
sportu – ogromnego znaczenia spójności grupy, mimo wielkiej
różnorodności jej członków – opisując
działania i sukcesy załogi ORP „Ślązak” podczas
wojny. Następnie przechodzi do analizy spoistości zespołu w
działalności sportowej, podkreślając wzajemną,
kolistą współzależność i współwystępowanie
czynników: spoistość grupy (spoistość grupy i
więzi społeczne) – osiągnięcia –
radość i zadowolenie. Na zakończenie podane są
praktyczne wskazówki dla trenerów dotyczące skutecznego
budowania i wzmacniania spójności zespołu sportowego.
SŁOWA KLUCZOWE: Spoistość zespołu –
wzajemne oddziaływanie spoistości, sukcesów
i zadowolenia - jak rozwijać spoistość zespołu?
WPROWADZENIE
„Jedność zespołu
uważana jest powszechnie za jeden z podstawowych bloków na
którym buduje się
i opiera skuteczność
działań zespołu”.
A.
Zander
W ciągu kilku dziesiątków
lat nastąpił ogromny rozwój psychologii sportu. W wyniku
wielu badań, dociekań, obserwacji, nowych odkryć i teorii
znacznie poszerzyła się nasza wiedza na temat motywacji, pobudzenia,
procesów poznawczych w działalności ruchowej,
czynników psychologicznych w nauczaniu i stosowaniu nawyków oraz
odpowiedzi czuciowo – ruchowych, wymiarów osobowości zawodników
i trenerów, stylów kierowania, etc etc, ale stosunkowo
mało prac i dociekań poświęcono tak ważnej sprawie jak
istota i znaczenie spoistości (zwartości, zespołowości,
spójności; ang. cohesion) grupy sportowej. Dlatego –
opierając się na piśmiennictwie oraz moim długoletnim
doświadczeniu w działalności sportowej – niniejsze opracowanie
pragnę poświęcić właśnie omówieniu roli i
znaczeniu zespołu w działalności sportowej.
Różni autorzy
różnie określają pojęcie spoistości grupy. Dla
jednych spójność (spoistość) zespołu, to
odpornośc na tendencje odśrodkowe, które mogłyby wywoływać
przerwanie działania zespołowego i zerwanie powiązań
grupowych. Inni /1/ określają spójność zespołu
jako zestaw wszystkich czynników, które powodują, że
członkowie pozostają w grupie i ze sobą
współpracują. Według A. Carrona /2/ spójność
w zespole sportowym należy rozpatrywać jako dynamiczny proces,
którego odzwierciedleniem w praktyce jest tendencja czlonków
grupy do trzymania się razem w dążeniu do wspólnych
celów i zadań. Należy podkreślić, że sama
przynależność do danej grupy (ang. adhesion) jeszcze nie oznacza
spoistości grupy (ang. cohesion). Spójność grupy
przejawia się współpracą w określonej
działalności, dążeniem do wspólnych celów,
wykonywaniem wynikających z nich zadań oraz odpowiednimi
stosunkami międzyludzkimi – więzi społeczne przyjaźni
i koleżeństwa. Spójność grupy odgrywa
niezmiernie ważną rolę w różnych dziedzinach
działalności ludzkiej, w tym, oczywiście – i w sporcie.
Spójność grupy w
działalności sportowej (i nie tylko) stanowi niezmiernie ważny
czynnik ponieważ:
1) Grupa
sportowa nie może istnieć, rozwijać się, działać
skutecznie i odnosić sukcesy bez spójności.
2) Spójność
i solidarność grupy sportowej (sekcja, klub, drużyna,
związek) pozwala na przetrwanie i przezwyciężanie trudnych
sytuacji, trudności, niepowodzeń.
3) W spoistej
grupie występują i działają tak ważne i istotne
zjawiska, procesy, czynniki, jak: wzajemne porozumiewanie się,
zgodność poglądów w sprawach zasadniczych,
pełnienie różnych ról społecznych, wzajemne
zaufanie oraz działalność.
4) Jak
stwierdza P. Chelladurai /3/: „Wraz ze wzrostem zaangażowania
zawodników w działalność sportową,
źródła zaspokajania potrzeb społecznych (silnie
związane z motywacją; przyp. Z.C.) stają się coraz mocniej
związane i ograniczone do danego zespołu sportowego, a
związki z innymi grupami maleją”. Dlatego spójność
społeczna, uczucia koleżeństwa, współodczuwanie,
przyjaźń, nabierają szczególnie wielkiego znaczenia jako
źródła przyjemności i zadowolenia sportowców.
5) Podstawowym
celem w działalności sportowej jest powodzenie zespołu (dotyczy
to nie tylko sportów zespołowych, ale również
sportów indywidualnych) – liczą się zwycięstwa
zawodników – sekcji, klubu, kraju, uczelni, etc. Bez
spójnego działania ukierunkowanego na cel (ang. task cohesion) nie
można osiągnąć sukcesu. Dlatego jednym z ważnych
zadań trenera jest motywowanie zawodników oraz usilne
kształtowanie spoistości zespołu, zarówno w zakresie
dążności do osiągania określonych celów, jak
również w zakresie wzajemnych stosunków społecznych.
CZY SPÓJNOŚĆ,
ZWARTOŚĆ, SOLIDARNOŚĆ GRUPY MA ZAWSZE ZNACZENIE DODATNIE?
„Miernoty, bezsilne w pojedynkę, wspierają
się nawzajem i – w obawie, aby nie wykryto ich ignorancji –
windują podobnych sobie, nawet wbrew
własnemu interesowi”
Jan
Pieszczanowicz
Starając się opisać
istotę i znaczenie spójności zespołu w
działalności sportowej, jej ważność, przymioty,
wpływ na wyniki, zalety (patrz poniżej), muszę na wstępie
zaznaczyć, że spoistość grupy nie zawsze i nie
wszędzie ma znaczenie dodatnie, godne uznania i naśladowania. Bywają
przypadki, w których spójność grupy, jej
solidarność i współpraca posiadają znaczenie
wyraźnie ujemne.
Przedstawię to w kilku krótkich punktach.
1. Jest
sprawą oczywistą, że spójność grupy ma
znaczenie ujemne i godne potępienia we wszystkich tych przypadkach, w
których cele i działalność grupy są nieuczciwe,
niezgodne z prawem i moralnością, wysoce naganne. Dotyczy to,
oczywiście, wszystkich grup przestępczych – złodziei,
terrorystów, oszustów, kłamców,
zabójców.
2. W
dużych grupach o dodatnich i godnych uznania celach mogą
powstawać – i niestety dość często powstają
– małe „podgrupki” typu klika, które nawzajem
się popierają, działając nieuczciwie na szkodę
całości grupy. Tak może dziać się w
spółkach z udziałem skarbu państwa, fabrykach,
zakładach pracy, organizacjach sportowych. Tu właśnie takie,
„miernoty, bezsilne w pojedynkę”, łączą
się w kliki, i czerpią
ukryte korzyści ze swego działania, przy okazji
tępiąc i izolując ludzi wybitnych, uczciwych, pracowitych i
wartościowych. A. Carron tak pisze na ten temat: „Grupa, która
dzieli się na mniejsze jednostki społeczne, często zwane klikami
i dlatego nie stanowiące prawdziwych przejawów spoistości
grupy, może ochraniać i popierać kliki kosztem dobra
zespołu jako całości”/4/. Tak zdarza się nierzadko w
niektórych związkach sportowych, co nieuchronnie prowadzi do
osłabienia danego związku i obniżenia wyników danej
dziedziny sportu.
3. Bardzo
znamienne i ujemne jest oddziaływanie takich dużych, spójnych
grup, które zachęcają i doprowadzają pojedynczych jej
członków do takich nagannych, godnych potępienia,
aspołecznych postaw i czynów, których dany, pojedynczy osobnik
nigdy by się nie dopuścił sam, bez wpływu i
„opieki” tej grupy. Typowe przykłady:
a. Po wojnie
ustalił się idiotyczny, bzdurny zwyczaj, że młodzi ludzie,
po ukończeniu służby wojskowej, nakładają na siebie
kolorowe chusty, piją alkohol, wszczynają burdy, niszczą
pociągi.
b. To samo
dotyczy pseudo-kibiców piłkarskich, dla których zawody
piłki nośnej stanowią wygodny pretekst i podnietę do
awantur, bójek, zaczepek, niszczenia trybun, pociągów czy
autobusów, napaści na zwolenników drużyny przeciwnika
i policję.
4. Bardzo
silna spójność zespołu, jego przesadne
„zdyscyplinowanie”, zwłaszcza przy władczym stylu
kierowania przez trenera, może prowadzić do zaburzenia
niektórych cennych wymiarów osobowości poszczególnych
zawodników i przesadnej uległości oraz braku samodzielności.
Prowadzić to może do rozmycia odpowiedzialności
poszczególnych zawodników za wykonywanie kolejnych zadań
oraz osiągane wyniki w zawodach. Panowanie grupy i władczego
trenera nie pozwala na prawdziwe czynne ukierunkowanie procesu zaprawy przez
poszczególnych zawodników i obniża ich inicjatywę.
5. Przesadna
uległość, dążenie do jedności zespołu za
wszelką cenę, może prowadzić do samo-oszukiwania się
członków grupy, przymykania oczu na zło,
niesprawiedliwości, niewłaściwej postawy i zachowania. Takie postawy
sprzyjają powstawaniu złych stosunków z innymi grupami (np.
złe stosunki i wrogie nastawienie wobec zawodników innych
klubów).
6. Bardzo
wysoki poziom spójności społecznej i nieco jednostronny,
przesadny nacisk na ten aspekt spoistości i
współdziałania grupy może doprowadzić do
obniżenia skuteczności działania i wyników w zawodach
jako następstwa mniejszego znaczenia spoistości,
zespołowości, współpracy w zakresie urzeczywistnienia
istotnych, ważnych celów i zadań danego zespołu (kiedy
koleżeństwo, przyjaźń, solidarność, kontakty
towarzyskie zaczynają przesłaniać najbardziej istotne zadania).
7. Jak
wiadomo, w działalności szkoleniowej trener musi umiejętnie
uwzględniać – a nie jest to zadanie łatwe – czynniki
współpracy i współzawodnictwa w zespole. Bardzo wysoki
poziom spójności zespołu, a szczególnie przesadny
nacisk na spoistość społeczną (koleżeństwo,
wspólne spędzanie wolnego czasu etc.) może prowadzić do
obniżenia dobrze rozumianego współzawodnictwa sportowego
wewnątrz danej grupy (konkurencja, sekcja, klub, kadra, etc.), co jest
szczególnie „groźne” i niepożądane
w sportach indywidualnych i w sportach walki. Współzawodnictwo
między poszczególnymi zawodnikami zespołu – oraz współpraca!
– wpływa dodatnio na uporczywość, zapał,
motywację w wykonywaniu podstawowych zadań oraz osiągane
w zawodach wyniki. Zawodnicy – członkowie danego zespołu
(sekcji, klubu, kadry, etc.), którzy przywiązują przesadnie
duże znaczenie do społecznych, koleżeńskich, towarzyskich
aspektów spoistości grupy, którzy nie chcą urazić
uczuć swoich kolegów wykazaniem swojej znacznej przewagi pod
względem sprawności, umiejętności, skuteczności
działania w zawodach, nader często nie osiągają
wyników, na które ich stać.
ZALETY,
ISTOTA I BUDOWA SPOISTOŚCI ZESPOŁU
„Człowiek
ogromnie potrzebuje bezpiecznej obecności drugiego człowieka”
Emilia Krakowska
„W jedności
siła”
Powyżej
przedstawiłem pewne ujemne zjawiska, które mogą
występować jako następstwa źle pojmowanej źle urzeczywistnianej
spójności zespołu. W tej części opracowania
chcę przedstawić zalety właściwie pojmowanej
spójności grupy, jej części składowe i pewne aspekty
społeczne omawianych zjawisk.
Zacznę
od podania prawdziwego przykładu spoistości bardzo
zróżnicowanej grupy ludzi, którzy potrafili
osiągnąć znakomite wyniki swojej działalności.
Będzie to przykład spoza sportu, ale: 1/ sport nie jest czymś
całkowicie wyodrębnionym z działalności ludzi, 2/
przykład ten możemy porównywać ze zjawiskami spoistości
różnych grup sportowych, a twórcze porównywanie jest
bardzo płodną metodą zdobywania wiedzy. Otóż,
chcę przedstawić działalność załogi słynnego
polskiego niszczyciela ORP „Ślązak”, na którym
pływałem w latach 1942-1944. Okręt ten brał udział w
licznych konwojach i akcjach bojowych w Kanale
Podałem
ten nieco przydługi przykład spoistości grupy niesportowej, ale
inteligentny Czytelnik (tacy czytają „Sport Wyczynowy”)
dostrzeże w dalszych wywodach i we własnym doświadczeniu
działalności sportowej pewne, najbardziej istotne i znamienne
podobieństwa. Spoistość załogi
„Ślązaka” oparta była na uczuciach patriotycznych i
chęci zwalczania hitlerowskiego wroga, dążeniu do jak
najlepszego opanowania swojej specjalności i skutecznego wykonywania
swoich obowiązków (artyleria, sygnaliści, radarowcy, sternicy
etc.) oraz – mimo ogromnych różnic grupowych i
międzyosobniczych – na koleżeństwie, przyjaźni,
solidarności, współodczuwania. I te właśnie
czynniki – wysoki poziom motywacji (w tym wewnątrzpochodnej),
zapał i uporczywość w urzeczywistnianiu celów i
zadań szkoleniowych oraz więzi społeczne są znamienne dla
spójności i skuteczności działania zespołu
sportowego.
Odczuwana
przez większość ludzi potrzeba przynależności grupowej
i spójności jest przypuszczalnie potrzebą wrodzoną,
chociaż nie zawsze w pełni uświadamianą przez ludzi.
Niektórzy autorzy podkreślają, że grupowe zachowania
wyższych zwierząt, ich „współdziałanie”,
występowanie „przywódców” przypomina nieco
postawy i zachowania ludzi w różnych grupach. Przedstawiciel
biologii społecznej R. Plutchik /5/ wyraził pogląd, że
potrzeba przynależności oraz spoistość grupowa jest
przejawem wrodzonych, nabytych drogą rozwoju gatunku, swoistej ewolucji
biologicznych potrzeb, które sprzyjają rozrodczości i
utrzymaniu gatunku.
Rozpatrzymy
pokrótce części składowe, ważne czynniki
spójności zespołu. Ogólnie uznaje się, że
optymalny, najbardziej pożądany poziom spójności występuje
w grupach małych. W wielkich grupach spoistość maleje i w
dużych grupach tworzą się mniejsze, bardziej zespolone
(fizycznie i psychicznie) grupy. Na przykład, w drużynie piłki
nożnej mogą tworzyć się mniejsze podgrupy:
napastników, pomocników, obrońców. Na okręcie
tworzą się mniejsze grupy bardzo spójne, zależnie od
specjalności i wykonywanych obowiązków – np.
obsługa dalocelownika, obsługa stołu artyleryjskiego, obsługa
działa etc.
Fizyczna
bliskość sprzyja wysokiemu poziomowi spójności, co zdaje
się wynikać z większych możliwości spoistości
zadaniowej (urzeczywistnianie celów i zadań) oraz społecznej
(koleżeństwo, przyjaźń, współodczuwanie).
Poziom bliskości ma jednak swoje optimum. Zbyt duże
„zagęszczenie”, ciasnota, tłum – obniża poziom
spójności.
Grupy
pracownicze oraz sportowe mają większe szanse wysokiej
spoistości wtedy, kiedy w tych grupach występuje wyraźnie
zaznaczona specjalizacja czynności poszczególnych
członków małych podgrup. Stwierdzono np. , że w
zespole siatkówki większa spójność występuje
wtedy, kiedy jedni zawodnicy specjalizują się w podawaniu piłki,
a inni w zbijaniu niż wtedy, kiedy wszyscy zawodnicy i podają i
zbijają piłkę. W drużynie szermierczej w zawodach
występuje większa spoistość zespołu, kiedy
poszczególni zawodnicy wyróżniają się jakimś
specjalnymi umiejętnościami czy upodobaniami. Np., jeden z
zawodników lubi rozpoczynać mecz, inny walczy skutecznie z
leworękimi przeciwnikami a jeszcze inny czuje się dobrze i walczy
pewnie w ostatniej walce spotkania, kiedy przeciwnicy prowadzą.
Według W. Klimontowicza /6/ podobnie jest w koszykówce –
zróżnicowanie
umiejętności poszczególnych graczy przyczynia się
do lepszej współpracy i zespolenia drużyny.
Porozumiewanie
się członków zespołu ze sobą również
odgrywa istotną rolę w wytwarzaniu spoistości. Im
większy jest przepływ informacji w grupie, tym wyższy poziom spoistości.
Niektóre grupy, w tym sportowe, zachowują niską
„przepuszczalność”
tj. utrzymują mało styczności z innymi grupami. Takie
grupy stają się nieco wyizolowane, a w zaspokajaniu potrzeb
społecznych i psychicznych polegają prawie wyłącznie na
członkach własnej grupy, co z kolei podnosi poziom
spójności i zwartości zespołu.
Jak
już wspomniałem, w większych grupach tworzą się
mniejsze podgrupy (np. poszczególne grupy na okręcie czy w kopalni,
różne „formacje” w drużynie piłki
nożnej). W sytuacjach trudnych, wymagających wielkiego nasilenia
wysiłku, stanowczości, szybkiego i sprawnego działania podnosi
się poziom spójności całej grupy ale jeszcze wyższy
jest w mniejszych podgrupach.
Wielu
trenerów i pracowników naukowych zastanawiało się nad
stosunkami przyczynowo-skutkowymi pomiędzy spójnością
zespołu, wynikami działalności (sprawnością
działania) oraz zadowoleniem
uczestników grupy. Jedni sądzili, że jest to
zależność liniowa – im wyższa
spójność, tym wyższa sprawność działania i
wyniki. Inni uważali, że jest to zależność,
przedstawiona na wykresie w kształcie odwróconej litery
„U”, niczym pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona określającego
zależność sprawności działania od poziomu pobudzenia.
Ja skłonny jestem uważać, że jest to
zależność „kolista”, co trafnie wyraził
C.M.Hacker i J.M. Williams /7/: „Zestawienie stosunków przyczyn i
skutków pomiędzy spójnością, sprawnością
działania i zadowoleniem sugeruje koliste stosunki między tymi
zmiennymi. To znaczy, że zespoły bardziej spójnie odnoszą
częściej sukcesy, a zespoły, które odnoszą sukcesy
doznają więcej zadowolenia”. Tak więc spójność
zespołu sprzyja sprawności i skuteczności działania
i przynosi sukcesy, które sprawiają duże zadowolenie
członkom grupy. To z kolei wzmacnia spójność grupy i
prowadzi do dalszych osiągnięć. Tak powstaję
„błędne koło”- w dobrym tego słowa znaczeniu.
WSPÓŁZALEŻNOŚĆ
SPOISTOŚCI ZESPOŁU
„Jeżeli
przyjmiemy, że spoistość jest raczej procesem dynamicznym niż
właściwością stałą, co wydaję się
rozsądnym przyjąć, że będzie ona ulegać
ciągłym zmianom i współdziałać z innymi
właściwościami grupy, takimi jak wyniki działalności ,
zadowolenie, zgodność, przyjęcie wyznaczonej roli,
stałość zespołu etc”.
Albert V. Carron
Wymienione
w cytowanym urywku (patrz: motto) zmienne są często traktowane
w opracowaniach i pracach badawczych – jako przyczyny albo skutki
spoistości zespołu. Można je zatem traktować jako czynniki
(przejawy) współzależności
(współzmienności, współywstępowania).
Oczywistym
czynnikiem wpływającym na wysokie osiągnięcia sportowe
( sprawność i skuteczność działania wykazywania w
postaci wyników w zawodach) jest spójność grupy.
Szczególnie w sportach zespołowych. W tym zakresie prowadzono wiele
badań, mających wykazać współwystępowania
spoistości zespołu i osiągnięć sportowych, przy pomocy
kwestionariuszy spójności sportowej (Sport Cohesiveness
Questionnatre) /8/. Kwestionariusz ten zawiera pytania dotyczące 7
przejawów sportowej spoistości: przyjaźń poczucie
siły członków zespołu, poczucie przynależności,
ważne znaczenie członkostwa, bliskość, radość,
współpraca zespołowa.
A.V.Carron
i P.Chelladurai /9/ studiowali wyniki wielu takich badań i zestawiali
ich zbiorcze podsumowanie. Pierwszy
wniosek był jasny,
oczywisty i wyraźny: spoistość grupy
i wysokie osiągnięcia współwystępują
(współoddziaływują na siebie) w wysokim stopniu,
szczególnie w sportach zespołowych (badano drużyny
koszykówki, siatkówki, base-balla, hokeja na trawie,
zapasów).
Jak
wspomniano powyżej, współzależność ma charakter
kolisty: spoistość
prowadzi do sukcesu, sukces z kolei do wzmacniania spójności
zespołu.
Kolistą
współzależność stwierdzono również
pomiędzy spoistością drużyny i zadowoleniem, przy czym
warto zaznaczyć, że spoistość jest zjawiskiem grupowym,
a zadowolenie osobniczym. I w tym przypadku współczynnik
występowania (współzmienności) jest wysoki.
Innym czynnikiem
wspołwystępującym ze spoistością zespołu, jest
zgodność (ang. conformity). Im większy stopień
spoistości zespołu, tym większy jest wpływ zespołu na
poszczególnych jego członków wysoce spoista grupa wywiera
silny nacisk na swoich członków wpływając na ich postawy,
zachowania, uporczywość działania, solidarność. Wielką rolę
w tworzeniu i utrzymywaniu spoistości grupy odgrywa pełnienie
różnych ról przez członków grupy lub mniejszych
podgrup (było bardzo wyraźnie widoczne wśród załogi
ORP „SLĄZAK” oraz jest widoczne w zespołach sportowych).
Wykazano, że im większa spójność grupy, im
większa przejrzystość ról poszczególnych
członków grupy, tym większe: zaakceptowanie swojej roli,
sprawniejsze działanie i lepsze wyniki działania.
Stałość
grupy również jest współzależna ze
spójnością grupy w sposób kolisty. Im dłużej
działa skutecznie dana grupa, tym większa jej trwałość
i przeciwnie im dłużej zawodnicy współpracują razem,
tym większa spoistość zespołu.
PRAKTYCZE
WSKAZÓWKI DLA TRENERA
„Obcowanie i współdziałanie oraz przyjemne
przeżycia z innymi pomaga nam zapominać o sobie. W pobudzającej
rozmowie, w tańcu, we wspólnej zabawie albo pracując razem dla
wspólnego celu, kierujemy naszą uwagę na coś innego
niż nasze pozy i pretensje”.
Maxwell Maltz
Jedną
z podstawowych zasad stosowanych w zaprawie sportowej jest zasada indywidualizacji,
zespołowości i kierowniczej roli trenera. Stosowanie jej w praktyce
oznacza (powinno oznaczać):
1. uwzględnienie
w szkoleniu – a w tym w oddziaływaniu wychowawczym –
wymiarów osobowości, cech przyrodności , uzdolnień i
skłonności
zawodników z dążeniem do rozwijania i wykorzystywania ich zalet i silnych
stron;
2. 2.szkolimy
i wychowujemy w zespole i poprzez zespół starając się
wykorzystać zalety i potencjalne możliwości
poszczególnych zawodników, w tym ich
różnorodność do budowania spójnego, solidarnego
współpracującego zespołu;
3. tak jak w
całym procesie szkolenia, tak również w oddziaływaniu
wychowawczych, w rozwijaniu osobowości zawodników, budowaniu
zwartości zespołu wielką rolę odgrywa trener i jego
przykład osobisty.
Z
badań, dociekań, naszego doświadczenia osobistego (nie tylko na
niwie sportowej), z przemyśleń i podanych wyżej wywodów
wynika , że szczególnie ważne dla działalności i
współzależne są: wysoki poziom zespołowości
grupy, i to zarówno jeżeli chodzi o cele, zadania i ich urzeczywistnianie;
również istotna jest spoistość społeczna
(koleżeństwo, przyjaźń, współodczuwanie,
współpraca), osiągane wyniki sportowe oraz zadowolenie z
wyników, osiągania celów, radości z uprawiania sportu.
Jak widzimy, przetykają się i to nawzajem na siebie wpływają
motywy wewnątrzpochodne (radość z uprawiania sportu,
umiłowanie swojej dziedziny sportu, zainteresowanie nią) oraz motywy
zewnątrzpochodne, a szczególnie ich wymiar informujący
(przejaw uznania, radość zwycięstwa, przyjemność
twórczej i owocnej współpracy).
Z
tych ogólnych wniosków wynikają bardziej
szczegółowe wnioski praktyczne.
1. Należy
dbać i rozwijać spoistość grupy wykorzystując m. in.
cele i zadania, specjalistyczne w małych podgrupach, a nawet
różnorodność osobowości i postaw
poszczególnych sportowców. Należy kłaść
nacisk na motywy wewnętrzne oraz funkcję informacyjną motywacji
zewnętrznej. Trzeba umiejętnie wykorzystywać wspołwystępowanie,
współzmienność i współoddziaływanie
spoistości, wyników
sprawnego działania i zadowolenia. Trener powinien umiejętnie i
konsekwentnie stosować różne czynniki zachęcające
(motywacyjne) dla realizacji dalekosiężnych celów,
wynikających z nich zadań szkoleniowych i wynikowych,
wzmacniając przez to poczucie zwartości zespołowości
i satysfakcję z osiągnięć /10/.
2. Ponieważ
spójność grupy związana jest przede wszystkim z
wspólnym urzeczywistnianiu celów i zadań, trener musi
dbać o to, aby zadania były realistyczne, w miarę trudne,
pobudzające, „zmuszające” do
współdziałania oraz wyraźnie określone.
3. W
pierwszym etapie szkolenia oraz na początku „sezonu” zadania
powinny być raczej łatwe. Ich wykonanie sprzyja poczuciu zadowolenia
i zespoleniu grupy.
4. Spoistość
grupy i wspólnota zadań i działania nie oznacza tylko
współpracy. W działalności sportowej trzeba
umiejętnie stosować współpracę
i współzawodnictwo (m. in. współzawodnictwo w
realizacji wytyczonych
zadań..). Jest to zadanie trudne, ale bardzo ważne.
5. Należy
bardzo wyraźnie zaznaczyć i określić rolę i zadania
poszczególnych zawodników czy małych grup w dużym
zespole. To podnosi skuteczność i sprawność
działania oraz – może nieco paradoksalnie – sprzyja
zespołowości i spójności drużyny.
6. Należy
dbać i popierać koleżeńskie i przyjazne stosunki
między zawodnikami grupy oraz stosować przyjazny i
współpracujący styl kierowania /11/. Styl władczy,
traktowanie zawodników instrumentalnie nie pozwala na wysoki poziom
swoistości i współpracy w grupie.
7. Bardzo
cenne jest podkreślanie tożsamości grupy (wprowadzanie pewnych
form i obyczajów, odznaki, dresy, wystrój sali, pamiątkowe zdjęcia
etc).
8. Należy
bezwzględnie unikać i przeciwdziałać ujemnym zjawiskom
takim, jak powstawanie klik, działania egoistycznie na
niekorzyść, zespołu, brak lojalności wobec kolegów i
trenera.
Sądzę,
że dobrym zakończeniem niniejszego opracowania będą słowa
Alberta Carrona: /12/
„W sporcie podstawowym celem jest sukces. Bez
spójności w wykonywaniu zadań trudno go
osiągnąć, i dlatego trener musi być bardzo uczulony na
potrzebę stosowania przeróżnych środków, które
przyczyniają się do rozwoju spoistości zespołu,
zarówno pod względem społecznym, jak i zadaniowym”.
19
maja 2002r. Zbigniew
Czajkowski
ODSYŁACZE
1.
Festinger
L., Shahter S. , Back K. : Social pressures in informal groups.
2.
Carron
A.V.:Cohesiveness in sport groups: Interpretations and considerations.
“Journal of Sport Psychology” 1982 nr 4.
3.
Challadurai
P.: The coach as motivator and chameleon of leader styles. ”Sport Science
Periodical of Research and Psychology of Sport”
4.
Carron
A.V.: Cohesion in sport teams./w/: Silvia J.M., Weinberg S.R.: Psychological
foundations of sport. Campaign 1984 Human Kinetics.
5.
Plutchnik
R.: Group cohesion in a psychoevoluatioianary context/w/ : Kellerman K.ed..:
Croup cohesion: Theoretical and clinical perspectives.
6.
Przekaz
ustny.
7.
Hacker
C.M., Williams J.M. Cohesion, satisfaction, and performance of a complex
motor task. “Journal of Motor Behavior” 1981, nr 7.
8.
Martens R.
Landers D.M.: Evaluation potential as a determinant of cohesion effects. “Journal of
Experimental Social Psychology” 1972, nr 8.
9.
Carron
A.V., Challadurai: Cohesiveness as a factor in sport performance.
“International Journal of Sport Psychology” 1981, nr16.
10. Czajkowski
Z.: Motywacja w sporcie. Warszawa 1989. RCMSKFiS
Czajkowski Z.: Czynniki motywujące w sporcie cz1 i2 . „Sport
Wyczynowy” 2002
11. Czajkowski
Z.: Poradnik Trenera. Warszawa 1994. RCMSKFiS.
Czajkowski
Z.: Psychologia sprzymierzeńcem Trenera. Warszawa 1996.
Czajkowski
Z.: Wiedza, umiejętności, osobowość i praca trenera.
„Człowiek I Ruch-Human Movement” .2000, nr 2.
12. Patrz: odsyłacz 4.
UWAGA
Proszę
uprzejmie potwierdzić odbiór telefonicznie.
Łączę
pozdrowienie Zbigniew Czajkowski