ĆWICZENIA WIELOZADANIOWE NA PRZYKŁADZIE SZERMIERKI

MANY-TASKS EXERCISES EXEMPLIFIED BY FENCING

Zbigniew Czajkowski

 

SKRÓT

   Autor wprowadza pojęcie sprzężonych ćwiczeń wielozadaniowych, jako coś pośredniego pomiędzy ćwiczeniami wyodrębnionymi, a całościowymi. Ćwiczenia sprzężone spełniają kilka zadań szkoleniowych i ułatwiają przenoszenie wprawy z ćwiczeń do zawodów. Jako przykład autor omawia szermierczą pracę nóg, która poza głównym celem - nauczaniem i doskonaleniem postawy szermierczej oraz ruchów nóg - równocześnie doskonali ukierunkowane i swoiste zdolności wysiłkowe szermierza, swoiste zdolności zbornościowe (pojętność ruchowa, kierowanie ruchami, przystosowanie ruchowe), w tym szczególnie zgranie uzbrojonego ramienia z ruchami nóg, kształtuje właściwości uwagi oraz szybkość i trafność postrzegania i reagowania. Jednocześnie autor podkreśla ujemne znaczenie błędów popełnianych przez trenerów w zakresie pracy nóg, takich jak: zupełnie nieracjonalne prowadzenie pracy nóg bez broni, wszystkie ruchy na komendę trenera, nacisk wyłącznie na wykonanie ruchu, a nie na jego zastosowanie, brak zmiany sytuacji, rytmu etc.

ABSTRACT

   The Author discusses the many-tasks exercises as something between one-task and many-sided exercises. Many-sided exercises fulfill several training tasks and facilitate transfer of skills from training to competitions. As a typical example the Author has chosen fencer’s foot-work exercises, which apart from the main task of teaching and perfecting fencer’s on guard position and various movements of legs (displacement on the piste, lunge, fleche etc.), at the same time improve fencer’s semi-specific and specific energy abilities, specific co-ordination abilities (motor educability, motor control and motor adaptability), various qualities of attention, speed and accuracy of perception and sensory-motor responses. The Author points out some errors and mistakes committed by certain coaches who conduct foot-work exercises without weapons and who only pay attention to how to execute a given movement, forgetting about when to apply it in a bout. In such exercises all movements are performed on coach’s verbal command, there is no change of tactical situations, no reaction, no choice of movement. Fully appreciating the connections and interrelationship between energy abilities and sensory-motor skills, the Author points out to some marked differences between energy fitness and motor skills. Strangely enough, it is not appreciated by many coaches and scientists.

 

WPROWADZENIE

 

Liczne metody stosowane przez szermierzy w ćwiczeniach specjalnych mają charakter całościowy związane są bowiem z różnymi częściami składowymi zaprawy: techniczno-taktyczną sprawnościową, psychologiczną.

A.W. Rodionow, W.O. Siwicki

 

   W zaprawie szermierza wyróżnić można - biorąc pod uwagę jej cele i zadania oraz formy, metody i dobór ćwiczeń - kształtowanie zdolności wysiłkowych, kształtowanie zdolności zbornościowych (pojętność ruchowa, kierowanie ruchami, przystosowanie ruchowe), przygotowanie techniczno-taktyczne, przygotowanie psychospołeczne oraz przekazywanie podstawowych wiadomości z zakresu teorii i metodyki. W praktyce wszystkie te części procesu treningu są ściśle ze sobą powiązane i współzależne. W przygotowaniu psychospołecznym należy wyróżnić:

1) oddziaływanie wychowawcze, kształtowanie osobowości zawodnika, rozwijanie odpowiedniej motywacji, postaw, pewności siebie, odporności na sytuacje trudne etc.;

2) kształtowanie zdolności psychoruchowych, a więc procesów psychicznych ściśle związanych z działalnością ruchową i walką szermierczą (postrzeganie na wyższym, pojęciowo-ruchowym poziomie; trafność i szybkość postrzegania i reagowania, różnych umiejętności techniczno-taktycznych); skupienia, wybiórczości, podzielności, przerzutności i innych właściwości uwagi; umiejętność błyskawicznej oceny sytuacji na planszy i działania z zaskoczeniem; procesów poznawczych. Przygotowanie psychospołeczne, a szczególnie kształtowanie i doskonalenie zdolności psychoruchowych jest bardzo ściśle związane z przygotowanie w zakresie techniki i taktyki.

Szermierka różni się znacznie od innych sportów walki:

1) nie ma kategorii wagowych,

2) „brutalna” siła nie odgrywa wielkiej roli,

3) jedno, nawet błyskotliwe, z powodzeniem wykonane działanie, jeszcze nie zapewnia zwycięstwa,

4) czas trwania walki nie jest tak ważny, bo w razie upływu przepisowego czasu trwania walki zwycięża ten, kto ma przewagę w liczbie zadanych trafień

5) trzy bronie współczesnej szermierki różnią się znacznie między sobą (sama broń, przepisy walki, pole trafienia, taktyka),

6) bardzo ścisłe powiązanie i współzależność swoistych (specjalnych) zdolności wysiłkowych, zdolności zbornościowych, umiejętności technicznych, techniczno-taktycznych i taktycznych oraz zdolności psychoruchowych.

   Najważniejsze są, umiejętności techniczno-taktyczne i taktyczne, a więc umiejętności skutecznego stosowania działań szermierczych (nawyków czuciowo- ruchowych) w walce oraz procesy postrzeżeniowe, poznawcze i właściwości uwagi. Chyba w żadnym innym sporcie zdolności psychoruchowe (czynniki psychologiczne związane ze stosowaniem ruchów) nie są tak ważne jak w szermierce.

W ćwiczeniach szermierczych można wyróżnić dwa nurty:

1) kształtowanie zdolności wysiłkowych,

2) nauczanie techniki i taktyki oraz zdolności psychoruchowych.

   Pośrednikiem niejako łączącym oba te nurty jest kształtowanie i doskonalenie swoistych zdolności zbornościowych, zwłaszcza przystosowania ruchowego z błyskawiczną zaradnością ruchową. Szczególnie ważnym czynnikiem walki na planszy jest umiejętność błyskawicznej oceny sytuacji, podjęcie szybkiej decyzji i wyczucie zaskoczenia.

   Umiejętności techniczne i taktyczne są ściśle związane i współzależne ze zdolnościami wysiłkowymi (energetycznymi, „fizycznymi”), ale występują między nimi bardzo istotne różnice, które przedstawia tab. 1 (tab. 1), [Czajkowski 1994, 1995, 1998]. Przy kształtowaniu zdolności wysiłkowych wszechstronnych (podstawowych, ogólnych) oraz częściowo ukierunkowanych stosuje się specjalne metody, inne niż przy nauczaniu nawyków czuciowo-ruchowych. Wszechstronne zdolności wysiłkowe doskonali się metodami swoistymi dla nich (metoda przerywana, ciągła etc.), a przy nauczaniu i doskonaleniu nawyków ruchowych stosuje się metody inne (metoda całościowa, mieszana, częściami; metody odtwórcze, zadaniowe, twórcze etc.). Ale ważne jest zdawanie sobie sprawy z tego, że nawet w ćwiczeniach technicznych i taktycznych doskonali się - jako pożądany „produkt uboczny” lub zadania dodatkowe - swoiste zdolności wysiłkowe i zbornościowe szermierza.

Tabela 1. Najbardziej istotne cechy i właściwości zdolności wysiłkowych i nawyków czuciowo-ruchowych.

Zdolności wysiłkowe	Nawyki czuciowo-ruchowe
·         uwarunkowane genetycznie, wrodzone zadatki poszczególnych zdolności wysiłkowych	nabyte, wyuczone
·         rozwijają się pod wpływem ćwiczeń (oraz w wyniku dojrzewania biologicznego – rozwoju osobniczewgo); przy braku ćwiczeń ich poziom wyraźnie się obniża	są bardzo trwałe: raz wyuczony nawyk (np. jazda na rowerze czy pływanie) utrzymuje się długo bez ćwiczeń
·         liczba ograniczona	liczba możliwych do opanowania nawyków czuciowo-ruchowych - praktycznie nieograniczona
·         zdolności wysiłkowe kształtujemy	nawyków czuciowo-ruchowych uczymy się
·         znaczenie słów, pokazów, objaśnień, poleceń - nikłe	bardzo duże znaczenie słów, objaśnień, pokazów, obrazów myślowych, nazewnictwa
·         mało zależne od poziomu i sprawności procesów postrzeżeniowo-poznawczych	w wybitnym stopniu zależne od poziomu i sprawności postrzegania, właściwości uwagi, wyobraźni, myślenia (szczególnie nawyki otwarte typu poznawczo-ruchowego)
·         zależne od czynności fizjologicznych całego ustroju	oparte na współdziałaniu układu nerwowego, narządów odbiorczych i układu ruchu
·         w ich kształtowaniu stosujemy swoiste metody (ciągła, przerywana etc.), odmienne niż w nauczaniu nawyków	w nauczaniu i doskonaleniu stosujemy inne metody (odtwórcze, usamodzielniające, twórcze:
·         metody stosowane w nauczaniu i doskonaleniu nawyków czuciowo-ruchowych doskonalą również swoiste dla danego sportu - specjalne zdolności wysiłkowe	całościowa, cząstkowa, mieszana etc.), te metody rozwijają również - jako swoisty, pożądany „produkt uboczny” - swoiste zdolności wysiłkowe i zbornościowe, ukierunkowane i swoiste
·         w wieku dorosłym ich poziom obniża się	uczenie się i doskonalenie możliwe prawie do późnej starości
·         duże znaczenie budowy ciała, wydolności wysiłkowej	znacznie mniejsze znaczenie budowy ciała i sprawności wysiłkowej
·         ich znaczenie zmienia się (obniża) wraz ze stażem zawodniczym i poziomem sportowym zawodnika	znaczenie ich jakości rośnie wraz ze stażem zawodniczym i poziomem sportowym

 

   Należy tu podkreślić, że – wbrew poglądom niektórych trenerów oraz niektórych naukowców (oderwanych od praktyki) – znaczenie zdolności wysiłkowych (kondycyjnych) oraz zbornościowych (koordynacyjnych) i ich wpływ na wyniki w zawodach ulegają znacznym przemianom w kolejnych etapach zaprawy szermierza. Wykazały to dobitnie moje wieloletnie obserwacje oraz badania [Czajkowski, 1993, 2004a, 2004b]. Jeżeli chodzi o zdolności zbornościowe, to w pierwszym etapie szkolenia (etap wstępny) najważniejsza jest pojętność ruchowa; w drugim etapie (podstawowy) szczególnie ważne staje się kierowanie ruchami; w trzecim etapie (zawodniczym) – kierowanie ruchami i przystosowanie ruchowe, a w czwartym (mistrzowskim) etapie szczególnie ważne jest przystosowanie ruchowe wraz z błyskawiczną zaradnością ruchową. Podobnie moje liczne badania wykazały wyraźnie, że wszechstronne zdolności wysiłkowe (sprawność ogólna, sprawność podstawowa, ćwiczenia ogólnorozwojowe) wpływają bardzo znacznie na wyniki w zawodach jedynie w pierwszym, wstępnym etapie szkolenia. W dalszych etapach ich wpływ na wyniki bardzo wyraźnie maleje, a w etapie mistrzowskim prawie zanika. Podobnie wpływ sprawności wszechstronnej na poziom ukierunkowanych i swoistych zdolności wysiłkowych maleje wyraźnie w kolejnych etapach szkolenia. Natomiast wpływ sprawności ukierunkowanej i specjalnej, wprawdzie nieznacznie maleje w kolejnych etapach, ale stale pozostaje dość wysoki i znaczący. Znaczenie zdolności wysiłkowych specjalnych oraz zdolności psychoruchowych (procesów psychicznych ściśle związanych z działalnością ruchową – szybkość i trafność postrzegania, szybkość i trafność reagowania, wybór działania etc.), skupienie, zakres, natężenie, podzielność, przerzutność uwagi, wyczucie zaskoczenia etc. Bardzo wyraźnie wzrastają w kolejnych etapach szkolenia i wywierają wielki wpływ na wyniki w zawodach. Powyższe związane jest również z poziomem i rodzajem motywacji, z poziomem pobudzenia oraz motywacja osiągnięć [Czajkowski 1991, 1993, 2004a, 2004b].

W zaprawie szermierza stosuje się ćwiczenia:

1) niezmienne (wybrane działanie powtarzane stale w ten sam sposób) i zmienne (jedno działanie wykonywane i stosowane w różny sposób, np.: zasłona usuwająca, odbijająca, zamykająca etc., lub wypad szybkościowo-zrywowy, z narastającą szybkością z wyczekiwaniem, czy skoczno-ślizgowy etc.);

2) ćwiczenia powtarzane (wiele razy ćwiczymy jedno wybrane działanie, np.: zasłona czwarta i odpowiedź) i przeplatane (ćwiczymy na przemian zasłonę czwartą, szóstą, pchnięcie wyprzedzające etc.);

3) ćwiczenia wyodrębnione (doskonalimy jedną wybrana zdolność wysiłkową lub jedno działanie szermiercze czy umiejętność taktyczna) i całościowe (walki ćwiczebne oraz udział w zawodach, w których doskonalimy całościowo, wszechstronnie, w „prawdziwych” warunkach zdolności wysiłkowe, zbornościowe, umiejętności techniczne, taktyczne etc.).

   Bardziej skuteczne (chociaż trudniejsze) i bardziej realistyczne są ćwiczenia zmienne (bo w walce wykonujemy te sanie działania w sposób zmienny) oraz przeplatane (bo to bardziej zbliżone jest do sytuacji walki, a przy tym do każdego wykonania ruchu trzeba wybrać nowy odpowiedni program ruchowy).

   Ćwiczenia wyodrębnione i całościowe mają swoje oczywiste zalety, swoje specjalne zadania i należy je stosować zawsze, ale w różnych proporcjach, odmianach, zależnie od stopnia wyszkolenia zawodnika, etapu szkolenia czy okresu treningowego. I tak z szermierzami początkującymi oczywiście daleko częściej stosujemy ćwiczenia wyodrębnione, podobnie przy nauczaniu nowych działań czy umiejętności; z zawodnikami wyższych klas, a zwłaszcza przed ważnymi zawodami, należy stosować wiele ćwiczeń całościowych (lekcje zbliżone do warunków walki, walki ćwiczebne, walki-zabawy, wolne walki, walki z założeniami taktycznymi, walki z liczeniem trafień etc.).

   Jak już zaznaczyłem (patrz: powyżej), nawet w ćwiczeniach o ściśle określonym kierunku technicznym czy taktycznym jednocześnie kształtujemy zdolności wysiłkowe i zbornościowe, a prawie we wszystkich ćwiczeniach taktycznych kształtujemy - w różnym stopniu i w różny sposób - procesy poznawcze, trafność i szybkość postrzegania, skupienie uwagi etc.

We wszystkich dziedzinach sportu możemy wyróżnić trzy podstawowe „progi trudności”, związane z kolejnym przenoszeniem wprawy:

1. Podwyższenie poziomu zdolności wysiłkowych i zbomościowych oraz opanowanie nawyków ruchowych, techniki danej gałęzi sportu.

2. Przenoszenie zdolności sprawnościowych i nawyków ruchowych oraz umiejętności taktycznych z ćwiczeń do walki ćwiczebnej.

3. Przenoszenie zdolności, techniki i taktyki z walki ćwiczebnej do wali w zawodach (tutaj jeszcze jest ważne i trudne przenoszenie wprawy z zawodów mało ważnych do zawodów ważnych, prestiżowych, docelowych).

   Umiejętność kolejnego przenoszenia wprawy i pokonywania kolejnych „progów trudności” zależy od zdolności i motywacji zawodnika oraz umiejętności szkoleniowych trenera.

   Przenoszenie wprawy i pokonywanie kolejnych „progów trudności” oraz przechodzenie od ćwiczeń wyodrębnionych do całościowych jest daleko łatwiejsze w sportach „prostych”, w których występuje jeden nawyk ruchowy zamknięty, typu ruchowego. W sportach złożonych, w których występuje duża liczba nawyków czuciowo-ruchowych otwartych, typu poznawczo-ruchowego i duże znaczenie taktyki i procesów psychoruchowych, przejście od ćwiczeń wyodrębnionych do całościowych, od etapu pierwszego do zawodów (patrz: powyżej) jest nieporównywalnie trudniejsze i bardziej skomplikowane. Przejście od ćwiczeń wyodrębnionych do całościowych, do udziału w zawodach w „trudnych” i złożonych sportach (liczne nawyki otwarte, typu poznawczo- ruchowego, duże znaczenie taktyki i czynników psychicznych), a więc przede wszystkim w sportach walki i w grach sportowych można ułatwić poprzez stosowanie ćwiczeń pośrednich - wielozadaniowych, sprzężonych. Chodzi tu o takie ćwiczenia, w których występuje kilka współzależnych zadań, np.: doskonalenie budowy ruchu i kształtowanie szybkości wykonania; stosowanie metody przeuczenia [Czajkowski 1988, 2004a]; doskonalenie umiejętności technicznych, techniczno-taktycznych wraz z doskonaleniem pojętności ruchowej, kierowania ruchami i przystosowania ruchowego; nauczanie i doskonalenie różnych umiejętności techniczno-taktycznych (np. ocena odległości, wyczucie zaskoczenia, wybór pomiędzy zasłoną a przeciwnatarciem, rozpoznanie działań prawdziwych i pozornych przeciwnika etc.) z kształtowaniem różnych odmian odpowiedzi czuciowo-ruchowych (reakcji) oraz różnych właściwości postrzegania i uwagi; różne ćwiczenia o kierunku technicznym lub taktycznym z naciskiem na swoistą wytrzymałość szermierza itd.

   Znakomitym przykładem sprzężonych, wielozadaniowych ćwiczeń są ćwiczenia szermierczej pracy nóg. Jest sprawą oczywistą, że nazwa „praca nóg”, to typowe „pars pro toto”, bowiem ćwiczenia te - oprócz głównego nacisku na ruchy nóg, spełniają cały szereg innych zadań szkoleniowych.

 

ĆWICZENIA PRACY NÓG

Każde ćwiczenie czy działanie szermierza zawsze wymaga całościowego, złożonego zastosowania różnych części składowych sportowego mistrzostwa

A.W. Rodionow, W.O. Siwicki

 

Ćwiczenia pracy nóg spełniają następujące zadania szkoleniowe:

1. Nauczanie i doskonalenie postawy szermierczej, sposobów poruszania się po polu walki (kroki w tył i w przód), różne odmiany wypadu, różne odmiany rzutu.

2. Zmienne i zróżnicowane poruszanie się po planszy (różny kierunek, różna długość, szybkość i rytm kroków), łączenie poszczególnych ruchów nóg i zgranie z ruchami uzbrojonego ramienia., różne zestawienia, np. krok-wypad, krok-rzut, sunięcie, krok- wypad-zeskok do przodu-rzut, uskok do tyłu-rzut etc.

3. Kształtowanie swoistej (specjalnej) siły (głównie zrywowej) oraz wytrzymałości szermierza (wytrzymałość traktowana jako swoista odporność na zmęczenie umysłowe - wielkie napięcie uwagi, postrzeganie, szybki wybór działania - emocjonalne i wysiłkowe).

4. Doskonalenie różnych przejawów szybkości szermierza: szybkość i trafność odpowiedzi czuciowo-ruchowych, zmiana szybkości i rytmu ruchów, szybkość wykonana ruchów nóg i działań bronią.

5. Kształtowanie swoistych zdolności zbornościowych szermierza - pojętności ruchowej, kierowania ruchami i przystosowania ruchowego.

6. Doskonalenie różnych właściwości uwagi (wybiórczość, natężenie, przerzutność, podzielność, długotrwałość), szybkości i trafności postrzegania, procesów poznawczych.

   Aby tym zadaniom sprostać trener powinien prowadzić ćwiczenia pracy nóg w sposób racjonalny, realistyczny, barwny, ciekawy, kładąc nacisk na różne zadania szkoleniowe, w tym na - raczej niedoceniane - zgranie ruchów nóg z ruchami broni.. Dlatego wbrew rozpowszechnionej praktyce, należy prowadzić ćwiczenia pracy nóg prawie zawsze z bronią. Jest to logiczne i oczywiste (najtrudniej jest dostrzec rzeczy oczywiste!), ponieważ zawodnik walczy z bronią w ręku i walczy bronią (pchnięci cięcia, zasłony, wiązania etc.). Bez broni ćwiczenia pracy nóg można prowadzić jedynie bardzo krótko i z początkującymi. Podobnie prowadzenie ćwiczeń pracy nóg „na komendę” (trener wykrzykuje: krok w przód - krok w tył - wypad - krok - rzut, a uczniowie wykonują polecenia słowne) też można prowadzić tylko w początkowych stadiach nauczania szermierki. Młodzi uczniowie kojarzą wtedy nazewnictwo - nazwy działań i ruchów - z odpowiednimi ruchami. Sporo trenerów prowadzi ćwiczenia pracy nóg bez broni, co jest tak nielogiczne i szkodliwe, jak zwyczaj wiosennego wypalania traw.

   Ćwiczenia pracy nóg - zwłaszcza z bardzo młodymi uczniami - należy przeplatać krótkimi okresami ćwiczeń zabawowych i zbornościowych, jak np. bieg sprawnościowy, chwytanie piłeczki tenisowej z wypadem lub rzutem, przewrót w przód poczem rzut, przewrót w przód i chwytanie piłeczki z wypadem, przewrót w przód i trafienie bronią w rękę fechtmistrza etc., etc.

   Teraz podam przykłady z zakresu wybranych ćwiczeń pracy nóg, które - oprócz nauczania i doskonalenia kroków, wypadu, rzutu, sunięcia, doskoku-wypadu itd. - kształtują i doskonalą zdolności sprawnościowo-ruchowe (wysiłkowe i zbomościowe) szermierza, trafność i szybkość postrzegania oraz reagowania, różne właściwości uwagi.

 

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ Z ZAKRESU PRACY NÓG

Ruchy nóg powinny być różnorodne i zmienne i dlatego należy stawiać różne zadania w trakcie ich wykonywania, a więc: przemieszczania się po planszy z różną szybkością, z różnym zakresem ruchów, błyskawiczna zmiana kierunku, przechodzenie od ruchów szerokich do wąskich, od wolnych do maksymalnie szybkich.

Dawid Tyszler

 

   Podane poniżej przykłady różnych ćwiczeń pracy nóg - z naciskiem na wielorakość, zmienność i łączenie z innymi zadaniami szkoleniowymi - kształtowanie zdolności wysiłkowych i zbornościowych szermierza, postrzeganie, reagowanie, skupienie uwagi etc. - dotyczą w głównej mierze utrwalania i doskonalenia już opanowanych nawyków czuciowo- ruchowych pracy nóg i ruchów bronią Sposoby nauczania początkowego - zaznajomienie z działaniem i nauczanie działania - opisane są dokładnie w innych moich opracowaniach [Czajkowski 1988, 1997, 2004a] (chodzi o stosowanie odpowiednich metod w kolejnych stadiach:

1) zaznajomienie z nawykiem,

2) nauczanie nawyku,

3) utrwalanie nawyku,

4) doskonalenie i uplastycznianie nawyku.

   Przed podaniem przykładów ćwiczeń chciałbym bardzo mocno podkreślić konieczność zmienności wykonywanie poszczególnych ruchów nóg, a więc nauczanie różnych odmian wypadu czy rzutu. Wybór odpowiedniej odmiany wypadu czy rzutu (szybkościowo-zrywowy, z narastająca szybkością, skoczno-ślizgowy, z wyczekiwaniem) zależy w walce od różnych czynników takich jak: odległość między walczącymi, ruchy przeciwnika, nasz zamiar taktyczny, czy jest to działanie przewidziane, czy o nieznanym zakończeniu, czy w pierwszym czy w drugim zamiarze. Można bowiem zauważyć zdumiewający i trudny do zrozumienia fakt, że ogromna większość trenerów naucza tylko jednego rodzaju wypadu - wypad szybkościowo-zrywowy - i to dość często niezbyt dokładnie.

A oto przykłady ćwiczeń:

Ø      Zawodnicy samodzielnie ćwiczą kroki w przód i w tył, zmieniając ich szybkość, rytm, długość i kierunek. Od czasu do czasu wykonują pchnięcie z określoną odmianą wypadu. Jeżeli przy tym wyobrażają sobie ruchy przeciwnika, to ćwiczenie staje się ćwiczeniem wyobrażeniowo-ruchowym i jego wartość znacznie wzrasta.

Ø      Zawodnicy siedzą ze skrzyżowanymi nogami. Na dany znak przez fechtmistrza jak najszybciej przyjmują postawę szermierczą Ćwiczą szybkość reakcji prostej, szybkość ruchu i zborność ruchową

Ø      Uczniowie ustawieni twarzą do ściany poruszają się krokami w przód i w tył. Od czasu do czasu, z dowolnej, zmiennej odległości wykonują pchnięcia proste do tarczy naściennej z różną - zależnie od odległości - odmianą wypadu. Doskonalą w ten sposób: ocenę odległości i dobór ruchów nóg zależnie od odległości, osadzenie pchnięcia, niezdradzanie się żadnym przyruchem przed wykonaniem natarcia.

Ø      Zawodnicy starają się trafić prostym pchnięciem z wypadem w spadającą rękawicę. Ćwiczą: szybkość odpowiedzi ruchowej, szybkość ruchu, dokładność pchnięcia.

Ø      Zawodnicy w luźnym szyku ustawieni przed trenerem. Na krok w tył trenera - wykonują krok do przodu, na krok do przodu trenera z ugiętym ramieniem - wykonują natychmiast proste natarcie z wypadem szybkościowo-zrywowym. Na krok do przodu trenera z bronią w położeniu linii - nie reagują. Ćwiczą: szybkość reagowania na ruch przeciwnika, szybkość i jakość wypadu, odróżnienie bodźca istotnego od nieistotnego.

Ø      Szermierze ustawieni w dwójkach, twarzą do siebie w odległości długiego wypadu. Jeden z nich palcami przytrzymuje głowicę broni opartej czubkiem o planszę. W dowolnej chwili puszcza broń, która oczywiście upada. Zadaniem współćwiczącego jest natychmiastowe uchwycenie rękojeści upadającej broni poprzez wykonanie wypadu; potem rzutu; potem kroku-wypadu. Ćwiczy się: szybkość reakcji i szybkość wykonania ruchu oraz szybkość postrzegania i reagowania.

Ø      Zawodnicy samodzielnie wykonują długie kroki w tył i w przód, przy czym w trakcie wykonywania ruchu naprzemiennie wykonują jeden, dwa, trzy lub cztery ruchy bronią. Na przykład: krok w tył - zasłona czwarta, przeciwczwarta, szósta; krok w tył - zasłona ósma, szósta, pierwsza; krok w przód - zasłona przeciwszósta, czwarta, przeciwczwarta, siódma. Cwiczenia te kształtują i doskonalą dokładność ruchów oraz zgranie ruchów ręki i nóg.

Ø      Takie samo ćwiczenie, jak opisano powyżej, z tym, że zawodnicy ćwiczą z zamkniętymi oczami, po zakończeniu kolejnego ćwiczenia otwierają oczy i w zwierciadle sprawdzają poprawność końcowego położenia broni. W ten sposób doskonalą wykonywanie i dokładność ruchów w oparciu o czucie głębokie (wrażenia mięśniowo-ruchowe, kinestetyczne).

Ø      Zawodnicy ćwiczą w dwójkach. Zawodnik A podnosi rękę z rękawicą poruszając się w przód i w tył, a jego współćwiczący partner (szermierz B) tafia w rękawicę zależnie od odległości - samym wyprostowaniem uzbrojonego ramienia, pchnięciem z krokiem w przód, z krótkim wypadem, z długim wypadem, z krokiem-wypadem. Co pewien czas role się odmieniają. Jest to ćwiczenie szybkości odpowiedzi ruchowej i dokładności pchnięcia oraz oceny odległości i dostosowania do niej pracy nóg. Zawodnicy klasy mistrzowskiej trafiają w wysuwany przez partnera palec wskazujący (wysoki poziom precyzji). Szabliści mogą ćwiczyć w ten sposób, że współćwiczący nadstawia trzymaną w ręku maskę i zmienia odległość, partner trafia cięciem na głowę z różna - zależnie od odległości pracą nóg. Potem można do cięcia na głowę dodać natychmiastowe ponowienie cięciem na policzek (maskę oczywiście).

Ø      Ćwiczy cała grupa, przed która stoi fechtmistrz. Na krok trenera do przodu - szermierze wykonują proste pchnięcie z krokiem-wypadem, po czem wracają do postawy szermierczej; jeżeli natomiast prowadzący zaraz po kroku do przodu pośpiesznie wykonuje krok w tył, wówczas zawodnicy wykonują zeskok do przodu i rzut. Doskonalimy w ten sposób ocenę odległości, wybór działania i dostosowanie się do zmiennej sytuacji na walki planszy.

Ø      Zawodnicy w rzędzie (jeden za drugim) biegają wokół sali. Na sygnał trenera (np. „raz” lub jednokrotne, szybkie uderzenie końcem broni w podłogę) wykonują natychmiastowy zwrot w tył i biegną dalej w przeciwnym kierunku. Na inny sygnał (np. „dwa lub dwukrotne uderzenie końcem broni w podłogę) zawodnicy wykonują przysiad i z przysiadu natychmiastowy, szybki rzut. Ćwiczymy w ten sposób szybkość reagowania, szybkość i dokładność rzutu, siłę zrywkową mięśni nóg, skupienie i przerzutność uwagi.

Ø      Zawodnicy pojedynczo ćwiczą naprzemiennie: krok-wypad, po czym wykonują jedno z następujących działań: a) szybki powrót do postawy szermierczej, b) ruch zasłony i przeciwodpowiedź, c) zeskok do przodu i rzut. Ćwiczą w ten sposób różnorodność i zmienność działania (ruch po wypadzie wybierają zależnie od „działania” wyobrażonego przeciwnika).

Ø      Trener przed luźno ustawioną grupą uczniów. Na trenera krok do przodu z ugiętym ramieniem, zawodnicy reagują prostym pchnięciem z wypadem; na krok do przodu z wyprostowanym ramieniem (broń w położeniu linii), uczniowie wykonują krok do tyłu; na szybki, krótki wypad trenera z natychmiastowym powrotem do postawy szermierczej, wykonują krótki uskok do tyki, po czym natychmiast przechodzą do szybkościowo-zrywowego rzutu. W ten sposób doskonalą nie tylko jakość i szybkość wykonania poszczególnych ruchów, ale również ocenę sytuacji taktycznej i natychmiastowy wybór odpowiedniego działania.

Ø      Przysiady, podskoki, bieg z wysokim unoszeniem kolan w postawie szermierczej kształtuje swoiste zdolności wysiłkowe szermierza: siła, skoczność, szybkość etc.

Ø      Długotrwałe ćwiczenia pracy nóg, wykonywane zmiennie, z wyborem działania, z naciskiem na szybkość reakcji kształtują swoistą wytrzymałość szermierza: odporność na zmęczenie postrzeżeniowe, poznawcze, emocjonalne i wysiłkowe. Krótkie, zrywowe działania, z krótkimi przerwami kształtują szybkość swoistą szermierza (siła zrywowa, szybkość odpowiedzi czuciowo-ruchowych, przemiany beztlenowe, włókna szybkokurczliwe).

Ø      Ćwiczenia kroków szermierczych, wypadu i rzutu ze współćwiczącym na plecach kształtują swoistą siłę szermierza.

Ø      Zborność ruchowa, a zwłaszcza przystosowanie ruchowe, szybkość ruchów oraz siłę zrywową kształtują wszystkie ćwiczenia, w których występują przeskoki przez ławeczkę gimnastyczną płotek lub krzesło; np.: z rozbiegu przeskok przez płotek, lądowanie w postawie szermierczej, a potem doskok-rzut; albo skok do tyłu przez ławeczkę gimnastyczną skok do przodu, po czym krok-wypad, etc. Wyczucie równowagi doskonalimy stosując ćwiczenie pracy nóg na ławeczce gimnastycznej albo równoważni.

Ø      Znakomitą odmiana ćwiczeń szermierczej pracy nóg są ćwiczenia z piłeczkami tenisowymi, lub woreczkami, np.: z przysiadu szermierczego chwytanie piłeczki z wypadem, z rzutem; z postawy szermierczej chwytanie piłeczki z wyprostem ramienia, z krokiem do przodu, z krótkim wypadem, z długim wypadem, z krokiem-wypadem, z sunięciem, z doskokiem-wypadem, z rzutem, z krokiem-rzutem.

Ø      Bardziej złożone i rudne ćwiczenia z piłeczkami kształtują szybkość ruchu, różne właściwości uwagi i wszystkie odmiany zborności ruchowej (pojętność ruchowa, kierowanie ruchami, przystosowanie ruchowe wraz błyskawiczną zaradnością ruchowa) oraz szybkość działania. Oto przykłady ćwiczeń: trener lub współćwiczący rzuca piłeczkę na wprost (kilka metrów od ćwiczącego). Ćwiczący szermierz chwyta piłeczkę z krokiem-wypadem. Wówczas trener (partner) rzuca natychmiast drugą piłeczkę, którą ćwiczący ma chwycić z zeskokiem do przodu i rzutem. Obaj ćwiczący stoją w postawie szermierczej naprzeciwko siebie, w odległości kilku metrów od siebie. Każdy z nich trzyma piłeczkę (rękawicę, woreczek). Jeden z nich, szermierz A rzuca swoją piłeczkę do przodu w kierunku szermierza B. Szermierz B podrzuca swoją piłeczka do góry, łapie i natychmiast odrzuca piłeczkę szermierza A, po czym chwyta swoją opadającą piłeczkę. Jeszcze trudniejsza odmiana powyższego ćwiczenia: Szermierz B zauważywszy ruch piłeczki szermierza A rzuca swoją piłeczkę w przód i do góry, następnie chwyta piłeczkę szermierza A i natychmiast ją odrzuca w jego kierunku, po czym chwyta swoja piłeczkę wykonując wypad lub rzut.

   Jak się przekonałem, ćwiczenie pracy nóg z piłeczkami stanowią znakomitą szkołę doskonalenia szybkości i dokładności wypadów i rzutów oraz innych odmian pracy nóg, kształtując jednocześnie skupienie i inne właściwości uwagi, szybkość i trafność postrzeganie i reagowania, szybkość i dokładność ruchów nóg i ręki oraz zgranie tych ruchów, przygotowanie ruchowe, zwinność (połączenie zborności i szybkości), zręczność (zborność ruchów ręki i palców) oraz przede wszystkim - szybkość odpowiedzi ruchowej na poruszający się przedmiot.

   Podczas Igrzysk Olimpijskich w Tokio w ł964r. przeprowadzałem - wraz z Włodzimierzem Kellerem z Instytutu Kultury Fizycznej we Lwowie - liczne badania szermierzy naszych i radzieckich - na mierniku reakcji. Okazało się wówczas - ku naszemu zdziwieniu - że sprawność reakcji na poruszający się przedmiot stanowi doskonały sprawdzian formy szermierza. Wszyscy nasi i radzieccy medaliści (w tym mistrz floretu, mój uczeń - Egon Franke i mistrz szpady Grigorij Kris, szabliści radzieccy, nasi i radzieccy floreciści) osiągali znakomite wyniki właśnie w sprawdzianach odpowiędzi na poruszający się przedmiot [Czajkowski 1964].

   Kiedy na zgrupowaniu przed Uniwersjadą w roku 1999 wiele czasu poświęcałem właśnie ćwiczeniom pracy nóg z piłeczkami słyszałem takie komentarze: „Niby taki doświadczony, a przed tak ważnymi zawodami tyle czasu poświęca na zabawy”. Okazało się jednak, że moi podopieczni szpadziści na Uniwersjadzie zdobyli - w bardzo silnej obsadzie - srebrny medal w rozgrywkach drużynowych, a Bartłomiej Kurowski brązowy medal indywidualnie.

 

„NATURALNIE I CELOWO”, CZYLI PODSUMOWANIE

Co warto robić, warto robić dobrze

przysłowie angielskie

 

   Na początku lat pięćdziesiątych mój przyjaciel wybitny trener, współtwórca znakomitej szkoły radzieckiej, wychowawca wielu mistrzów białej broni i autor wielu znakomitych podręczników szermierki - Witalij Andriejewicz Arkadjew - napisał artykuł pod tytułem „Jestiestwienno i celesoobrazno”, w którym skrytykował wiele niedorzeczności i błędów popełnianych przez trenerów w toku zaprawy szermierza, m.in. w zakresie pracy nóg. Od tego czasu wiele się zmieniło w szermierce, w przepisach, metodach treningu, w sposobach rozgrywania zawodów; zaszły wielkie zmiany w samym procesie zaprawy, ale daje się jeszcze zauważyć - i to wcale nie tak rzadko - że wielu trenerów z uporem maniaka powtarza stare błędy w prowadzeniu ćwiczeń (typowy przykład fiksacji czynnościowej).

   Do takich błędów należy niedocenianie znaczenia pracy nóg lub jej złe, nieodpowiednie prowadzenie. W niniejszym, krótkim opracowaniu starałem się wykazać, że prowadzenie pracy nóg bez broni, w sposób sztuczny, niezmienny, „mechanicznie”, na polecenia słowne trenera, uczenie tylko ruchów bez nauczania ich zastosowania w sytuacji walki stanowi poważny błąd.

   Jak mocno podkreślałem, ćwiczenia pracy nóg to nie tylko nauczanie i doskonalenie ruchów nóg, ale również to ćwiczenia typowo sprzężone, wielozadaniowe, wielostronne, w których - oprócz samych ruchów nóg - naucza się i doskonali ich zastosowanie w walce, kształtuję się i doskonali swoiste zdolności wysiłkowe i zbornościowe szermierza, uczy wyboru działania, doskonali trafność i szybkość postrzegania i reagowania, wyboru działania, zmienności wykonywania i stosowania działań szermierczych.

   W sportach, w których występuje tylko jeden nawyk czuciowo-ruchowy zamknięty, typu ruchowego, w których ważne są przede wszystkim zdolności wysiłkowe, a taktyka i procesy poznawcze nie są tak ważne (konkurencje lekkoatletyczne, podnoszenie ciężarów, pływanie, jazda na rowerze etc.) przenoszenie wprawy od ćwiczeń wyodrębnionych do całościowych jest stosunkowo łatwe. W spodach wyrazu artystycznego (gimnastyka artystyczna, jazda figurowa na lodzie etc.), w których występują bardzo liczne nawyki zamknięte typu ruchowego, w których nie ma bezpośredniej walki z przeciwnikiem i procesy poznawcze oraz decyzyjne nie są tak ważne, przenoszenie wprawy od ćwiczeń wyodrębnionych do całościowych jest nieco trudniejsze, ale nie przedstawia jakichś szczególnie wielkich trudności. Natomiast w sportach walki oraz grach sportowych, w których występują liczne nawyki czuciowo-ruchowe otwarte typu poznawczo-ruchowego, ogromne znaczenie umiejętności techniczno-taktycznych i taktycznych, postrzegania, właściwości uwagi, wyborów działania, procesów poznawczych - przenoszenie wprawy od ćwiczeń wyodrębnionych (opanowanie poszczególnych działań - nawyków ruchowych) do całościowych (walka, gra) jest niezmiernie trudne i złożone. Dlatego właśnie w tych dziedzinach sportu należy wyróżniać i stosować ćwiczenia niejako pośrednie, sprzężone, ćwiczenia wielozadaniowe. Ćwiczenia te należy stosować racjonalnie, naturalnie, celowo, logicznie, stanowią one bowiem swoisty pomost między ćwiczeniami wyodrębnionymi (opanowanie pojedynczych ruchów) i całościowymi (stosowanie tych ruchów zmiennie różnorodnie, w zmiennych i nieprzewidywalnych sytuacjach walki, gry z bezpośrednim przeciwnikiem). I właśnie szermiercze ćwiczenia pracy nóg, prowadzone racjonalnie stanowią - według mnie - doskonały przykład takich ćwiczeń wielozadaniowych ułatwiających przenoszenie wprawy - „naturalnie i celowo” z lekcji do zawodów.

 

PIŚMIENNICTWO:

1.      Czajkowski Z. (1964): Sprawozdanie z Igrzysk Olimpijskich Tokio 1964 dla PKOl i PZSzerm

2.      Czajkowski Z. (1988): Trening szermierza, AWF w Katowicach.

3.      Czajkowski Z. (1991): Nauczanie techniki sportowej. Warszawa. RCMSKFiS.

4.      Czajkowski Z. (1993): Znaczenie sprawności czynnościowo-ruchowej, Trening, nr 1

5.      Czajkowski Z. (1994): Zdolności sprawnościowe, a nawyki czuciowo-ruchowe. „Sport Wyczynowy”, nr 5-6.

6.      Czajkowski Z. (1995): Nawyki czuciowo-ruchowe w działalności sportowej. Katowice ZSKF Makroregion Śląski.

7.      Czajkowski Z. (1997): Nawyki czuciowo-ruchowe - ich istota, nauczanie i stosowanie w walce sportowej. Gdańsk, Rocznik Naukowy AWF Gdańsk, tom VI.

8.      Czajkowski Z. (1998): Szermiercza praca nóg. „Sport Wyczynowy”, nr 3 -4.

9.      Czajkowski Z. (2004a): Nauczanie techniki sportowej, wydanie II zmienione i poszerzone, Warszawa, RCMSKFiS

10.  Czajkowski Z. (2004b): Znaczenie i wpływ wybranych czynników na wyniki szermierzy, Rzeszów, Rocznik Naukowy Ido, tom IV,