Siedemdziesiąt lat działalności szermierczej

Zbigniewa Czajkowskiego

 

Zbigniew Czajkowski to nie tylko znakomity trener, pedagog, badacz, ale przede wszystkim niezwykła osobowość. Jego osoba łączy sztafetę szermierczych pokoleń od Mistrza Świata Egona Frankego do Mistrzyni Europy Magdaleny Jeziorowskiej. Niezwykle interesująca jest także historia jego życia.

Leszek Sobieraj

 

 

Zbigniew Czajkowski urodził się w Modlinie 05.02.1921. W roku 1939 ukończył, jako prymus, Korpus Kadetów nr 1 we Lwowie. Tutaj w roku 1935 rozpoczął uprawianie szermierki pod okiem znakomitego fechmistrza Jana Pieczyńskiego.

We wrześniu 1939 roku brał udział w walkach na Polesiu i przeżywał dramatyczne przygody. W połowie października dotarł do Lwowa, gdzie – już za władzy radzieckiej – uprawiał bardzo intensywnie szermierkę pod kierunkiem znanego trenera Władysława Łabędziewskiego.

W kwietniu 1940 roku, kiedy próbował dostać się do polskich sił zbrojnych we Francji, został aresztowany przy próbie przekroczenia granicy rumuńskiej. Do czerwca 1941r. w kolejnych więzieniach – w Kołomyi, Stanisławowie, Lwowie, Złoczowie i w Starobielsku. Następnie – bez wyroku, po uciążliwych śledztwach – wysłany do osławionego łagru w Workucie za kręgiem polarnym. Zwolniony z karnego obozu pracy we wrześniu 1941 roku, przez kilka miesięcy pracował w kołchozach w Karakałpakstanie i Uzbekistanie. W lutym 1942, w Stacji Zbornej Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, dostał skierowanie do Marynarki Wojennej i przez Persję, Indie i Afrykę Południową dostał się do Wielkiej Brytanii. Tu został zaokrętowany na słynnym niszczycielu ORP „Ślązak”. Brał udział w konwojach i walkach w Kanale La Manche, na Atlantyku oraz – szczególnie – na Morzu Śródziemnym. Uczestniczył w słynnym wypadzie na Dieppe (próba inwazji), w lądowaniu na Sycylii i we Włoszech, w bitwie pod Salerno. Potem, już na ORP „Błyskawica”, brał udział w operacji lądowania w Normandii oraz bitwie morskiej pod Le Havre.

Pod koniec wojny urlopowany na studia, rozpoczął naukę na wydziale lekarskim Uniwersytetu w Edynburgu. Tu wznowił uprawianie szermierki, osiągnął wiele bardzo dobrych wyników w zawodach. Sam ponadto założył sekcję szermierczą w Zrzeszeniu Studentów Polaków w Wielkiej Brytanii. Pod koniec roku 1949 powrócił do kraju i ukończył studia medyczne w Akademii Medycznej w Krakowie.

Przez wiele lat był w kadrze narodowej PZS. Jako reprezentant Polski we florecie i szabli zdobył wiele medali w Mistrzostwach Polski, miał dobre wyniki w zawodach międzynarodowych (jako zawodnik występował do 45 roku życia), zdobył brązowy medal w drużynie szablowej na Mistrzostwach Świata w Brukseli w 1953. Od roku 1954 do 1980 trener – a przez wiele lat również zawodnik - w GKS Piast Gliwice. Oprócz pracy w Gliwicach był długoletnim naczelnym trenerem Polskiego Związku Szermierczego, kierownikiem wyszkolenia, przewodniczącym Komisji Sportowo-Szkoleniowej PZS oraz członkiem Międzynarodowej Federacji Szermierczej.

Wprowadził wiele nowego do organizacji i szkolenia szermierzy. Jako trener klubowy oraz trener kadry wykształcił całą plejadę znakomitych zawodników w różnych broniach. Do jego uczniów należeli m.in.: Egon Franke, mistrz olimpijski we florecie, wielokrotny medalista Igrzysk Olimpijskich i mistrzostw Świata; Bogdan Gonsior, złoty medalista mistrzostw Świata w szpadzie; Jacek Bierkowski, wicemistrz Świata w szabli; Elżbieta Cymerman, ośmiokrotna mistrzyni Polski, mistrzyni KDL i wicemistrzyni Uniwersjady i wielu innych, a ostatnio Magdalena Jeziorowska, mistrzyni Europy w szpadzie.

Od roku 1980 po dziś dzień pracuje w AWF Katowice jako kierownik Zespołu Szermierki (studium trenerskie, prace magisterskie, wykłady, kursy trenerskie i instruktorskie). W AWF Katowice założył sekcję szermierczą, której zawodnicy zdobyli liczne medale w Mistrzostwach Polski, dobre wyniki w zawodach międzynarodowych, zwłaszcza w szpadzie kobiet).

Od 1991 roku na emeryturze, pracuje jednak nadal (nie na pełnym etacie) w AWF Katowice (Studium trenerskie, prace magisterskie, wykłady, kursy trenerskie, publikacje). W Polskim Związku Szermierczym odpowiada za szkolenie i doszkalanie trenerów. Do 2001 naczelny trener sekcji szermierczej AZS – AWF Katowice, od 2002 pracuje jako trener w swym „starym” klubie – GKS Piast Gliwice. Jest promotorem licznych prac magisterskich, wyszkolił ponad 100 trenerów szermierki, którzy pracują z powodzeniem w kraju i za granicą. Był trenerem kadry Uniwersjadowej szpady kobiet – a potem szpady mężczyzn, a jego podopieczni zdobywali medale na Uniwersjadach.

Magistrem sportu został w roku 1981, a w dwa lata później – doktorem nauk o kulturze fizycznej. Jego rozprawa doktorska, to ogromny tom „Ewolucja szermierki na bronie kolne od czasów średniowiecza do przełomu XIX i XX wieku”.

Napisał 30 książek - głównie o szermierce - a także dotyczące wiedzy o sporcie, teorii treningu oraz psychologii sportu. Do najważniejszych należą: „Nowa szermierka” – 1951, 1954 „Szermierka na florety” – 1954, „Teoria i metodyka współczesnej szermierki” – 1968, „Szermierka na szpady” – 1977, „Taktyka szermierki” – 1982, „Nauczanie nawyków i odpowiedzi ruchowych w treningu sportowym” – 1982, „Taktyka i psychologia w szermierce” – 1984, „Szermierka – floret” – 1987, „Trening szermierza” (dwa tomy) – 1988, Motywacja w sporcie, II wyd. – 1989, „ Nawyki czuciowo-ruchowe w działalności sportowej” – 1995, „Pierwszy etap szkolenia sportowego” – 1995, „Poradnik trenera” – 1994, „Psychologia sprzymierzeńcem trenera” – 1998, „A modern conception of fencer training” – 1974, „Fencing actions – Terminology, their classification and application in competition” – 2001, „Theory, Practice and methodology of fencing” – 2001, „Nauczanie techniki sportowej” II wyd. zmienione i poszerzone – 2004,„Understanding fencing – Unity of theory and practice” – 2005.

Prowadzi liczne kursy, wykłady i seminaria w zagranicznych uczelniach i ośrodkach sportowych (USA, Wielka Brytania, Irlandia, Szwajcaria, Holandia, Czechy, Rosja, Ukraina, Austria etc.). Jest stałym współpracownikiem czasopism; „Sport Wyczynowy”, „Człowiek i ruch – Human Movement”, „The Swordmaster” „News Bulletin BAF” etc.

Główne zainteresowania, prace badawcze obserwacje i publikacje to: technika, taktyka i nauczanie szermierki; dzieje kultury cielesnej, a szczególnie historia szermierki, igrzysk olimpijskich oraz białej broni; nawyki i umiejętności czuciowo-ruchowe; psychologia sportu, motywacja i pobudzenie, osobowość trenera i zawodnika, spójność zespołu sportowego, umiejętności przywódcze, procesy poznawcze w walce sportowej – postrzeganie, reakcje, właściwości uwagi; praca, umiejętności i style kierowania trenera; zdolności zbornościowe w sporcie.

Liczne odznaczenia: medale wojenne brytyjskie i polskie; z czasów wojny; Krzyż Kawalerski (1964), Krzyż Oficerski (1982) i Krzyż Komandorski (1997) Orderu Odrodzenia Polski; zloty medal Włoskiej Akademii Szermierki (1970), tytuł profesora i honorowego członka Brytyjskiej Akademii Szermierki (1982); mistrz sportu; zasłużony mistrz sportu, zasłużony działacz kultury fizycznej (złota odznaka); zasłużony trener; zasłużony fechtmistrz PZS; medal im. E. Piaseckiego oraz liczne medale, odznaczenia i wyróżnienia Polskiego Komitetu Olimpijskiego, GKKFiS, ZG AZS, Polskiego Związku Szermierczego etc.

W dniu 22 czerwca 2004 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach za wysoka wartość poznawczą dorobku naukowego, za znaczące w skali światowej dokonania w dziedzinie szermierki, a także za wybitne osiągnięcia w pracy trenerskiej oraz niekwestionowany autorytet moralny.

Mimo dojrzałego wieku jest nadal bardzo czynny, prowadzi ćwiczenia, wykłady i kursy, jeździ na zawody zgodnie ze swoją zasadą: „Ten się tylko starzeje, kto ma na to czas i ochotę.” Jest również zwolennikiem słów słynnego chirurga z XVI wieku Ambroise Paré: „Żaden wysiłek nie jest zbyt duży dla człowieka, który kocha swoją sztukę”.